Waarom we kwaad moeten zijn op president Erdogan? - Lukas De Vos

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws. Hij schrijft nu als opiniemaker over de Europese instellingen en internationale relaties.

De toekomst was al meteen duidelijk bij de eerste beelden van de “overwinnings”-toespraak van Tayyip Erdogan. “We gaan snel de wetten veranderen”, liet hij weten aan een meute opgewonden aanhangers voor het hoofdkwartier van de AKP. “En de eerste is –”

De dictator liet een strategische stilte vallen en maakte een uitnodigende handbeweging naar de joelende menigte. Lang moest hij niet wachten.

“De doodstraf! De doodstraf! De doodstraf!”, werd in koor geroepen.

“Maak ik werk van”, zei Erdogan. “En als het niet parlementair lukt, dan schrijf ik een volksraadpleging uit.”

Als Europa zich ooit nog enige begoocheling had gemaakt over de intenties van Erdogan, dan moeten nu toch de schellen van ieders ogen zijn gevallen. Zelfs The Economist kopte vorige week voor het eerst ongeremd: “Turkey's Slide into Dictatorship”.

Zelfs zij hebben het door. Hoewel. Europa blijft hardleers. De eerste reactie van de Britse conservatieve fractieleider (ECR) in het Europees Parlement, de nochtans voorkomende Syed Kamall, laat opnieuw moedeloosheid uitschijnen.”Wat we ook mogen denken over de uitvoerende macht die Erdogan is toegekend, Turkije blijft een NAVO-lid en speelt een sleutelrol bij gemeenschappelijke uitdagingen, zoals terreur, stabiliteit in het Midden-Oosten en de vluchtelingen- en asielcrisis”.

Het is natuurlijk niet ondenkbaar dat de Britten al uitkijken naar nieuwe afzetmarkten nu de brexit over twee jaar hun toegang tot de interne markt zwaar kan belasten.

Maar het is vooral schandelijk dat de in Turkije gemuilkorfde oppositie niet eens een schouderklopje of een steuntoezegging krijgt. Enkel: “We zullen de Turkse regering attent blijven maken op de liberale democratie, de rule of law, en de rechtsstaat.”

Als dat gebeurt zoals in de voorbije jaren, dan kan Erdogan op twee oren slapen. De Europese Commissie verschool zich al even erg achter weifelachtige diplomatie. Voorzitter Jean-Claude Juncker hield het samen met “buitenlandminister” Federica Morgherini en de commissaris voor Uitbreiding, Johannes Hahn, bij een kleine vermaning over de noodtoestand en een oproep tot overleg. Voorts “wachten we de inschatting af van de OVSE-waarnemers, ook met het oog op vermeende onregelmatigheden”.

Dat eerste verslag ligt inmiddels voor en is van een ongeziene scherpte. Erdogan heeft meteen de noodtoestand verlengd, wat openlijke protesten en de hertelling van 60 % van de stemmen (inclusief de niet afgestempelde, maar goedgekeurde stembrieven) die de oppositie eist bijzonder onwaarschijnlijk maakt.

Het stond als een paal boven water dat Erdogan zich geen “nee” zou veroorloven, als is het likje meer dan 51 % “ja” een beschamende pyrrusoverwinning, als je tien keer meer uitzendtijd geeft aan de Erdoganclan, de 18 grondwetsamendementen in één pakket steekt (te nemen of te laten), en onder de noodtoestand een schrikbewind tegen vaak ingebeelde tegenstanders oplegt.

Dat is maar een greintje van wat er is misgelopen volgens de OVSE en de Raad van Europa (PACE). “Oneerlijk”, was het algemene besluit. Het hoofd van de OVSE-ploeg, Cesar Florin Preda, stelde vast dat er weinig incidenten waren bij de stembusgang zelf, maar “de democratische vrijheden waren al sinds midden vorig jaar onderdrukt”.

Zendingshoofd Tana de Zulueta kloeg op Paasmaandag in Ankara vooraf al de ongelijkheid bij de plaatselijke kiesverrichtingen aan. In de aanloop zijn liefst 214 rechters uit hun ambt gezet, waaronder drie leden van de Hoge Kiesraad. Tegelijk verwierp de Raad 170 door de oppositie aangestelde hoofden.

Binnenlandse vluchtelingen kregen geen of amper toegang tot de stemming. Alleen door AKP-administraties erkende partijen mochten voorstellen doen. En ergst van al, “het middenveld en ngo's kregen een verbod om campagne te voeren”.

Kiesbijeenkomsten van het nee-kamp werden verstoord of verboden, en hun leiders gelinkt aan “terreurorganisaties”. “Onpartijdige verslaggeving was onmogelijk.”

Dat bedekt de EU nog altijd met de mantel der liefde en het wijsvingertje, want de afspraken over de inperking van vluchtelingen uit Syrië en Irak gaan voor.

Dat de beurs in Turkije even opveerde en de munt zo'n 2 % won tegenover de dollar, is een magere troost voor Erdogan, die op een vloedgolf van steun had gerekend.

Het is een schrale en misleidende indruk die bij de bedrijven gewekt werd. De schuldaflossingen blijven nog altijd overmatig duur, want de lira heeft al ferm aan waarde verloren, en de bouwbubbel en leningen zijn voor 70 % door buitenlandse geldschieters gefinancierd. De investeringen zijn zo goed als stilgevallen, wat een reportage van Lukas Waagmeester op NPO2 pijnlijk duidelijk maakte.

De grootste concerns zitten in de miljoenenstad Kayseri (de geboorteplaats van oud-president Abdullah Gül) in midden-Anatolië. De grootste, de Boydak Holding, is helemaal uitgekleed en genaast. De 47 afdelingen hebben allemaal een “bewindvoerder” gedropt gekregen, tientallen zakenlui zitten in de cel, niemand durft nog te investeren of een vergoeding voor de onteigeningen te eisen.

“Gülenaanhangers”, zegt Ankara laconiek. Maar zoals de ambtenarij en het gerecht al onthoofd zijn, is het nu zeer de vraag wie in staat is de plots stilgevallen economie in een van de meest succesrijke “Anatolische tijgers” weer op gang te krijgen, en met kennis van zaken te besturen.

Over bevriezing of terugtrekking van investeringen denkt de EU nog niet na. Wel heeft de covoorzitster van de groene fractie in het EP, Ska Keller, al een hint gegeven. “De versterkte economische samenwerking die Erdogan zo graag wil, mogen we hem niet geven. De tolunie moet blijven maar niet versoepeld worden, zolang hij niet bewijst te willen terugkeren naar de democratie.”

Dat wordt moeilijk. Een ongemakkelijke gedoogsamenwerking ligt in het verschiet. Want de EU kan niet meer terug als Erdogan inderdaad de doodstraf zal invoeren (en iedereen weet wie het eerst voor de bijl zal gaan). En Turkije kan niet meer terug na zijn honende ridiculisering van de Europese “bondgenoot”.

De kans dat het intern ontploft in Turkije neemt met de dag toe: het Koerdische zuidoosten en de (toeristische en seculiere) zuidwestkust zagen alle macht in één hand niet zitten. De grote steden worden broeihaarden van verzet.

Zolang Erdogan het land met zichzelf gelijkstelt, is er maar één uitweg: burgerlijk verzet. En ik vrees dat dit er snel zit aan te komen.