Hongarije lonkt naar Moskou

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws, gespecialiseerd in de Europese instellingen en internationale relaties.

De Hongaarse president János Áder heeft maandag de vermaledijde wet op het hoger onderwijs ondertekend. “Hij brengt de vrijheid van onderwijs niet in gevaar”, zei hij. Intussen stonden tienduizenden Hongaren wel te betogen, ook voor zijn eigen ambtswoning. Zij veroordeelden scherp deze aanslag op hoogwaardig universitair onderwijs, die volgens academische kringen, de VN, de VS en Europa uitsluitend was ingegeven door de vete tussen de populistisch-autoritaire eerste minister Viktor Orbán (van de EVP-gelieerde partij Fidesz) en de uitgeweken miljardair George Soros.

Soros steunt heel wat liefdadigheidsinstellingen en ngo's en is door wetsaanpassingen in Hongarije nu tweemaal gerold. Zijn hooggeprezen Centraal Europese Universiteit (CEU) mag niet langer diploma's uitreiken die tegelijk in de VS en Hongarije geldig zijn, omdat ze geen campus heeft in Amerika. Dat “vervalst de concurrentie met eigen Hongaarse universiteiten”. Sterker: als de CEU niet buigt voor de wet mag ze zelfs geen inschrijvingen meer aanvaarden vanaf nieuwjaar 2018. Ngo’s die een inkomen hebben van 23.000 euro of meer dienen zich verplicht te registreren “om na te gaan of de buitenlandse gelden wel koosjer zijn”.

Er zit natuurlijk veel meer achter dan een persoonlijke vete. Soros is voor Orbán wat Gülen voor Erdogan is: een duistere buitenlandse kracht die complotten smeedt tegen de nationale soevereiniteit, een volksverrader. Toch valt de “ideologisch geïnspireerde maatregel” van Fidesz in de – nochtans strak gemuilbande – pers niet in goede aarde. Áder, die voluit de autoritaire koerswijziging van Orbán steunt, is nochtans niet te beroerd om zijn veto te gebruiken waar hij het nodig acht. Dat gebeurde al toen hij een wet om kiezers verplicht te registreren afwees, en toen hij weigerde de parlementaire controle over één miljard euro bij de Centrale Bank af te schaffen. Maar hier legt hij alle internationale protesten naast zich neer, in laatste instantie zelfs die van de beroemde taalkundige Noam Chomsky. Uiterst vreemd, want CEU behoort tot 50 topuniversiteiten ter wereld op het gebied van internationale en politieke wetenschappen.

Het commentaar in de conservatieve krant Magyar Nemzet loog er niet om: het ideologisch vooroordeel dreigt zich tegen Hongarije zelf te keren. Er leven nogal wat Hongaren in de diaspora, zowat drie miljoen, vooral in Slovakije en Roemenië. Een vroegere eerste minister van Roemenië, Victor Ponta, zou de Hongaarse universiteitswet nu willen toegepast zien op twee Hongaarstalige universiteiten in Transsylvanië. Die krijgen hun geld uit Boedapest, en zouden dan geen geldige diploma's meer kunnen afleveren. Algemener is de kritiek, zoals in de krant Világgazdaság, dat de maatregel zich inschrijft in een groeiende pro-Russische houding van de regering-Orbán. Dat al zijn gescheld en kritiek op Brussel zelfs zijn eigen Europese fractie, de EVP, tot het uiterste drijft is de andere kant van de medaille. In 2015 werd Orbán al eens voor het blok gezet toen hij flirtte met de herinvoering van de doodstraf. Nu kaart de EVP zelf aan dat één stap verder de uitsluiting betekent.

Dat de invloed van Rusland toeneemt staat buiten kijf. Enkele jaren geleden sloot Orbán een overeenkomst met Moskou om de enige kerncentrale van Hongarije, Paks, op te waarderen. Hij kreeg een lening van 12 miljard euro, en intussen ook de toestemming van Europa om door te gaan met de uitbreiding van de centrale (Paks 2). Maar de afhankelijkheid van de Russische energieleveringen is intussen vrijwel totaal. Olie en gas, en de toegenomen ontwikkeling van kernenergie binden het land aan Moskou. Orbán verwijt de EU dat ze een zuidelijke pijplijn, South Stream, geannuleerd heeft. Hij is wel verplicht elders te zoeken.

Maar intussen is op 8 april een nieuwe overeenkomst, al dan niet onder druk van Poetin, afgesloten met Iran voor de gezamenlijke bouw van kleine kerncentrales “voor burgerlijk gebruik” om te verkopen aan Afrika en Azië. Dat is bekend geraakt door een verslag in The Tehran Times, die het bezoek van de Hongaarse viceminister van Buitenlandse Zaken volgde. Drie dagen later bevestigde Boedapest de nauwere samenwerking met Iran. Er is meer. Als Paks 2 op volle kracht werkt, zal Hongarije te veel stroom opwekken, en die proberen te slijten aan andere EU-lidstaten die stroomgevoelig zijn, genre Slovakije of Bulgarije. Zo weekt Moskou delen van het vroegere Oostblok weer los uit de EU. Volgens Boedapest is de inzet heel anders: energieveiligheid.

“De VS hebben al meer gedaan voor ons dan de EU”, oreert de Hongaarse regering. Het maakt geen indruk op Washington, dat zwaar gebelgd is over de aanpak van CEU. Het State Department stuurt deze week een afvaardiging naar Hongarije om Orbán ertoe te bewegen de lamlegging van CEU te herzien. Europa is het helemaal beu. Vorige week legden Europarlementsleden Esther de Lange (CDA Nederland), Ivo Belet (CD&V) en Luxemburgs oud-commissaris Viviane Reding (CSV) een interne brief voor aan hun fractie waarin zij vrij onderzoek en vrije meningsuiting eisen in Hongarije, anders “zijn maatregelen vanzelfsprekend tegen de stellingnames van Orbán de voorbije jaren”.

Nog meer onrust zaait de “nationale bevraging” over de voorgenomen spreiding van 160.000 vluchtelingen in de EU. Hongarije zou er 1.300 moeten opnemen, maar verwerpt dat om twee redenen: een inbreuk op de nationale beslissingsbevoegdheid en de voortschrijdende aantasting van de christelijke waarden door de oprukkende islam. Voor Orbán zijn migranten “het Trojaanse paard van terroristen”. Hij beweert dat alleen zijn land de afspraken van Dublin (asielaanvragen moeten gebeuren in het eerste EU-land van aankomst, veelal Griekenland en Italië dus, die opvallend nonchalant zijn om ze allemaal te registreren) nakomt.

Duitsland voelt zich met de dag ongemakkelijker. Gisteren is een verbod ingesteld om asielzoekers nog terug te sturen naar Hongarije, zolang dat land alle vluchtelingen, tot hun asielaanvraag is afgehandeld, blijft opsluiten in containers langs de grens met Servië. Daar wordt intussen een nieuw hek gebouwd en met prikkeldraad afgespannen. Een druppel op een hete plaat want in 2016 zijn er van de 12.000 teruggestuurde want afgewezen asielzoekers amper 300 naar Hongarije teruggebracht. Ook Macedonië reageert verkrampt. Het sluit zijn grenzen voor alle migranten, ook voor Syriërs en Irakezen die tot nog toe wel doorgang kregen.

Onder de niet mis te verstane slogan “Állítsuk meg Brüsszelt!”, “Stop Brussel”, legt Orbán alle gezinnen nu zes vragen voor, die niet uitblinken door hun objectiviteit. Eén voorbeeldje. “Brussel wil Hongarije verplichten om illegale inwijkelingen op te nemen, ondanks de reeks recente terreuraanslagen. Wat moet Hongarije doen?” A of B. A. “Voor de veiligheid van de Hongaren moet de overheid ze onder toezicht houden en beslissen over hun lot.” Of B. “We moeten illegalen vrij laten rondlopen in Hongarije.” Het is maar hoe je het formuleert. De anti-Europese posters in de metro zijn overigens met Europees geld betaald.

De Luxemburgse EP-afgevaardigde Frank Engel is ziedend over de gespleten tong van Orbán: “Stop dat gezwam”, bezwoer hij zijn fractie. “De enige verstandige vraag is: waarom stappen jullie niet uit eigen beweging uit de EVP en de EU? Je staat toch al met één been buiten. Alsjeblieft, ga weg.” Hij kreeg de volle steun van de Duitse christendemocraten. “Wij moeten dringend eens praten over hoe het verder moet”, schreven op 6 april Angelika Niebler (CSU) en Herbert Reul (CDU). “Anders scheiden onze wegen.”

EVP en Fidesz zijn op een breekpunt beland. Ivo Belet: “Over anderhalve week buigt de plenaire vergadering zich over de kwestie Hongarije, het staat op de agenda. Dan zal ook de Europese Commissie kleur moeten bekennen. Polen zit al in het verdomhoekje en riskeert sancties zoals de opschorting van stemrecht. Hongarije kan in datzelfde straatje terechtkomen, en desgevallend samen met Polen in quarantaine gezet worden. Dan kan Polen ook geen veto gebruiken om Hongarije te helpen. Het worden spannende tijden.”