YouTubers als opiniemakers?

Sakina Elkayouhi is journaliste en oprichter van het jonge storytelling platform Nosy Narrators.

Bekijk hieronder de vloggen van twee YouTubers: een vlog van de Nederlands-Iraanse YouTuber Anna Nooshin, met een ongewone titel als "Mijn mening rondom alle commotie", en een vlog van collega-YouTuber, de Nederlands-Russische Mascha Feoktistova, die er minder doekjes om windt de video de titel "Over politiek" heeft gegeven.

Het lijkt op een gevalletje clickbait, maar dat zijn deze video’s zeker niet. In een van hun recente vlogs vertelden de bekende Nederlandse YouTube-vrouwen waarom we bewust moeten zijn van de recente politieke ontwikkelingen in Amerika en waarom zij hun fans in de aanloop naar de afgelopen Nederlandse verkiezingen massaal aanspoorden te stemmen. Het is opvallend, want deze YouTube-sterren staan vooral bekend om hun beauty- en lifestyle-video’s. Zelden spreken de YouTube-vrouwen zich uit over politieke thema’s.

Nooshin en Feoktistova waren de afgelopen weken lang niet de enige bekende "social influencers", die in hun YouTube-video’s duizenden Nederlandse jongeren aanspoorden om te stemmen bij de Nederlandse verkiezingen. De Partij voor de Dieren had zelfs vlogger Teske de Schepper aangewezen als lijstduwer. Andere YouTubers hielden het niet bij één video waarin ze hun mening uitten over politiek.

In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen maakte de Nederlands-Marokkaanse vlogger Youstoub zelfs de videoreeks ‘Yous Stemwijzer’. In een vijftal tien minuten durende video’s interviewde de vlogger bekende lijsttrekkers. Op humoristische wijze werden bijvoorbeeld Rutte (VVD), Klaver (Groen Links), Kuzu (DENK) e.d. aan heus vragenvuur onderworpen. De politici kregen verschillende stellingen waar ze snel op moesten reageren. Omdat dit alles in een informele setting gebeurde en de stellingen voor interpretatie vatbaar waren, boden de antwoorden op een spontane wijze een kijkje in het hoofd van de politici.

Op deze manier werden de jonge fans van de vlogger niet alleen warm gemaakt om te stemmen, maar ook op een laagdrempelige manier geïnformeerd over de verschillende partijprogramma’s. Een slimme manier om de stem van vele jonge kiezers te winnen. Jongeren waren tijdens de Nederlandse verkiezingen namelijk zeker geen onbelangrijke groep. Zo telt de groep 18 tot 35 jaar ruim 3 miljoen kiezers, wat in theorie goed was voor zo’n 37,5 zetels. De laatste drie verkiezingen stemden er steeds minder jongeren. Daarom werden er dit jaar in Nederland allerlei campagnes op gang gezet om jongeren meer naar de stembus te krijgen.

De initiatieven kwamen van politici, organisaties, BN’ers zoals BNN-presentator Tim Hoffman en natuurlijk: YouTubers. Vooral van die laatste groep werd er verwacht veel jongeren op te trommelen. Nu de verkiezingen achter de rug zijn is de hamvraag: is het de internetsterren gelukt om hun jonge achterban naar de stembus te lokken? En zijn hiermee geen Mark Rutte of een Alexander Pechtold diegene die jongeren beïnvloeden, maar in feite YouTubers de echte "coole" opiniemakers?

Ondanks de 37,5 zetels die de jongeren konden vullen, benutte de groep haar "macht" niet genoeg. Volgens de cijfers van de NOS konden jongeren veel zetels vullen maar kwamen ze lang niet allemaal opdagen. Voor zij die niet stemden zijn de redenen wat voor de hand liggend. Zo stemden jongeren niet omdat ze dachten dat hun stem toch weinig verschil zou uitmaken, of is het iets waar ze wel aan dachten maar uiteindelijk niet de prioriteit aan gaven op 15 maart.

Een minder voor de hand liggende reden is dat veel jongeren hoogstwaarschijnlijk gestemd hebben op partijen die niet genoeg stemmen haalden voor een zetel. Of dat invloed had op de uitslag? Dat kunnen we volgens het nieuwsmedium niet met honderd procent zekerheid zeggen. “Stemmen doe je anoniem, dus weten we niet wat alle jongeren (zouden) hebben gestemd.” Wel geeft de NOS aan dat als alleen de groep tussen de 18 en 35 was gaan stemmen, de Kamer er heel anders zou hebben uitgezien.

Het lijkt erop dat de oproep van de YouTubers maar met mondjesmaat heeft gewerkt. Volgens de prognoses die marktonderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS maakte, gingen op 15 maart 66 procent van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar naar de stembus. Dat is volgens het CBS minder dan bij de verkiezingen van 2012, toen stemde zo’n 70 procent van de jongeren. Toch zijn de cijfers niet geheel teleurstellend, want er zit een klein verschil in deze statistieken. Ipsos hanteert de leeftijdscategorie 18-24 jaar terwijl het CBS een telling maakte waarbij mensen tot 25 jaar nog onder de categorie "jongeren" vallen. Met andere woorden, het kan zijn dat de uiteindelijke resultaten meevallen.

Aan de Nederlandse krant Trouw vertelde de voorzitter van de Nationale Jeugdraad dat "de opkomst bij de groep 25 tot 34 jaar juist hoog is met 82 procent”. De jongerenclub heeft zich in de aanloop van de verkiezingen sterk ingezet om de jongere meer politiek bewust te maken. Dat geldt ook voor het initiatief De Stembus. Bovendien geeft Rutger de Quay, van De Stembus in Trouw aan: “iedere jongere die we hebben overtuigd, is er eentje. We hadden verder geen concrete doelstelling".

In het bijzonder voor YouTubers is het wat moeilijk te zeggen hoe zij jongeren beïnvloed zouden hebben. Want hoe meten we iets als maatschappelijke invloed überhaupt? Toch kunnen we een ding met zekerheid zeggen: YouTubers hebben een grote impact om jongeren bewust te maken van maatschappelijke onderwerpen, maar we mogen het niet van ze verwachten.

Waarom precies heeft te maken met onze maatschappelijke verwachtingen van populaire individuen. Want wat vooral opvallend is, is dat de vele politieke oproepen van de YouTubers juist kwamen na een periode waarin veel Nederlandse YouTubers erg onder vuur kwamen te liggen. Leuk weetje, het woord "treitervlogger" werd in 2016 het Nederlandse woord van het jaar. Maar wat op inhoudelijk vlak vooral reacties veroorzaakte waren de afgelopen tijd in Nederland opiniestukken zoals het Volkskrant-artikel ‘Het leven van een influencer: kopen, opmaken en inspuiten’. "Influencers, durf ook inhoudelijk te zijn"was de boodschap van de journalistes. Misschien wilden de YouTubers dit compenseren door het tegendeel te laten zien? Naar mijn idee, nergens voor nodig. YouTubers zijn gewoon wie ze zijn.

Immers, YouTubes mantra is niet voor niks "Broadcast Yourself". Bovendien lijkt het erop wanneer we in onze samenleving over "populariteit" spreken het vaak wordt gelinkt aan maatschappelijke invloed, en het idee om sterrendom voor "het goede" in te zetten.

Dat is natuurlijk een heel nobele gedachte, maar zo werkt het in de praktijk helaas niet voor iedereen. Bovendien is het een idee dat komt uit een traditioneel mediakader waarin er van sterren verwacht wordt met hun sterrendom verantwoord om te gaan.

Maar dat idee is niet van toepassing op YouTube. Op YouTube draait alles om authenticiteit. Het misverstand komt dan ook voort uit het idee dat YouTube louter een verlengstuk zou zijn van televisie. Maar niets is minder waar, YouTube is niet ondergeschikt aan televisie. Het staat op gelijke hoogte, weliswaar op een andere manier, maar op gelijke hoogte. Voor sommigen staat het broadcasting medium zelfs een trede hoger.

Kortom, op YouTube blijft het een persoonlijke beslissing om een video over de laatste modetrends te delen, een vlog over lipfiller, een grappige prank of waarom iemand zich als YouTuber niet of juist wel over politieke thema’s uit. Daarin spelen hypes weliswaar een rol, maar uiteindelijk draait op YouTube alles om authenticiteit en individualiteit. Iets als maatschappelijke invloed is slechts een bijproduct. In plaats van de YouTubers maar vaak te bekritiseren zouden we hun eigenlijk moeten prijzen voor hun eerlijkheid en authenticiteit.

Dus beste YouTubers: laat je niet gek maken. Broadcast Yourself! Hoe ‘(on)zinnig’ die ‘You’ soms ook mag zijn.