Komt het ooit nog goed tussen Duitsland en Turkije? - Lukas De Vos

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws, gespecialiseerd in de Europese instellingen en internationale relaties.

“Als ik niet mag spreken in Duitsland, dan roep ik op tot een volksopstand”. Straffe woorden van de Turkse president. Zijn bemoeizucht in elk land waar al dan niet per toeval of uit nooddruft Turken verzeild zijn geraakt, neemt nazistische neigingen aan. Ik weeg mijn woorden.

Het zijn woorden die hij de democratische Bondsrepubliek Duitsland naar het hoofd heeft geslingerd, omdat zijn minister van economie om veiligheidsredenen (en omdat hij als privépersoon was binnengekomen zonder een politieke agenda bekend te maken) door de burgemeester van Gaggenau, een dorp van 30.000 inwoners niet ver van Baden-Baden, werd belet een propagandatoespraak te houden gericht op de Turkse volksraadpleging die Erdogan van de totale macht moet voorzien.

“Wollen Sie den totalen Krieg?” is nu “Wollen Sie die totale Machtsübergabe?” geworden. Wat moet een staatshoofd van een bevriend land van Turkije denken als kandidaat-lidstaat van de Europese Unie, sterke bondgenoot in de NAVO, zo'n verwijten naar je hoofd stuurt?

Ik neem de woorden van Mahmut Övür, commentaarschrijver van Turkijes eigen Völkische Beobachter, de regeringskrant Sabah, volgaarne over. Hij schrijft: “Er zijn vele Europeanen die zien waar we naartoe gaan maar de moed niet hebben om hardop te spreken. De opkomst van racisme, of post-modern fascisme, dwingt kritische mensen ertoe hun mond te houden”.

Duitsland is het beste reservoir voor Turkije. Liefst 10 % van de hele Turkse uitvoer gaat naar Duitsland, dat overigens een kleine drie miljoen Turkse immigranten telt, waarvan een harde kern “Integrationsresistent” is volgens de Landrat van Beieren.

Omgekeerd neemt Ankara 11 % van alle Duitse producten af. Op een ogenblik dat de economie aan het instuiken is in Turkije (de werkloosheid is opgelopen tot 12 %, de inflatie komt uit op 10 %, de groei is negatief), vergroot de haast van Erdogan om zich te verzekeren van de onaantastbare machtsuitoefening.

De weigering van propagandabijeenkomsten voor Turken in Duitsland is dan ook in het verkeerde keelgat geschoten. Erdogan had zich eerder al in nesten gewerkt met hitsige toespraken in, toen hij ongezouten pleitte voor onderwijs in het Turks, en verbondenheid met het moederland. (Op kosten van Duitsland uiteraard).

Zijn driftige pogingen om zoveel mogelijk Turken aan zich te binden en de volksraadpleging te winnen die het parlement en het gerecht aan de president onderdanig maakt op 16 april bestond er dan ook in zoveel mogelijk van zijn ministers naar Duitsland en Nederland te sturen, om daar te werven. Duitsland alleen al telt 1,4 miljoen kiesgerechtigde Turken, zowat 70 % zou AKP-gezind zijn.

De huidige eerste minister Yildirim herhaalt tot vervelens toe het riedeltje dat al wie neen stemt, aan de kant staat van de “terroristen” (van PKK, van de oppositie, van de Gulenisten – nog altijd zonder bewijs beschuldigd van de “coup”, die nu ook al insiders bij de NAVO, volgens The Guardian, durven te omschrijven als “opgezet spel”). Newspeak en valse gelijkstellingen voeden het monster van het eigen, strak nationalistisch gelijk.

En daar liep het fout. Erdogans kroonprins, minister van economische zaken Nihat Zeybeksi, zag zich in Keulen-Polz de toegang ontzegd tot een zaal die al maanden was vastgelegd voor een “theatervoorstelling” – die helaas een politieke meeting bleek te zijn. Zeybekci week uit naar Frechen, ook daar kreeg hij het deksel op de neus. “Alleen huwelijksfeesten en concerten zijn hier toegelaten”, zei de uitbater.

Uiteindelijk moest hij zich tevreden stellen met een salon in het Senats Hotel en 300 – heetgebakerde – AKP-aanhangers (en 30 betogers voor de deur).

Minister van justitie Bekir Bozdag ving ook al bot. In Gaggenau was “een te grote toeloop” verwacht, en “het gebrek aan parkeerplaats” kon de veiligheid niet waarborgen voor brandweer en hulpdiensten. Minister van buitenlandse zaken Cavotoglu, His Master's Voice na de verwijten van “nazisme”, beschuldigde Berlijn van “een fascistische ingreep”, omdat eerder ook al een bijeenkomst bij de Franse grens was afgezegd.

Dat laat Duitsland niet over zich heen gaan. Een optreden van Cavutoglu in Hamburg nu dinsdag is te elfder ure afgelast “vanwege brandgevaar”. Bondskanselier Merkel deed luchtig. “Op dat soort misplaatste uitspraken kun je niet ernstig antwoorden”.

Het vuile werk liet ze door haar minister van buitenlandse zaken doen, de socialist Sigmar Gabriel. Die zette meteen Martin Schulz als tegenkandidaat voor het kanselierschap uit de wind. Schulz zweeg, Gabriel riep op tot verzoening en koelbloedigheid. Vraag is of hij Davutoglu nu echt zal ontmoeten woensdag.

Maar de stormwind pakt zich samen tegen de “despoot van de Bosporus” zoals Andreas Scheuer van de Beierse CSU Erdogan bestempelt. De Oostenrijkse bondskanselier Christian Kern (kleine foto) neemt geen blad voor de mond. “Trek nu eindelijk de stop voorgoed uit de toetredingsonderhandelingen met de EU”, zei hij. Hij krijgt de volle steun van Die Linke in Duitsland, van minister-president Mark Rutte in Nederland, van de NVA in België.

“Er is geen democratie meer, en geen rechtsstaat”, klinkt het. Het is zo erg dat de Opperste Kiesraad het recht is ontnomen in de steeds maar verlengde noodtoestand “om media te bestraffen die zich niet houden aan de wet en alle gezindten evenveel zendtijd moeten geven”. Intussen hield de Duitse politie huiszoekingen in Fürthen omdat AKP-gezinden aan “spionage deden”, informatie verzamelden als een echte vijfde kolonne over andersdenkenden, en die doorspeelden aan Ankara.

Turkije beroept zich daarom op het “gewoonterecht” om stemmen te werven in het buitenland. Dat veegt Die Welt simpel van tafel. In de Süddeutsche Zeitung maakt de Bielefeldhoogleraar Heribert Prantl brandhout van die aanspraak.

De vrijheid van vergadering en vrije meningsuiting in de grondwet beoogt enkel Duitse onderdanen (artikel 8 van de grondwet), stelt hij. Om die reden staat de wetgever antidemocratische betogingen van NPD en Pegida, voetstoots, toe. Erdogan turnt grondwetsverkrachting om tot grondwetsverdediging.

Wie de mensen- en burgerrechten schendt kan nooit een beroep doen op het recht dat Duitsland toekent, want dat is in tegenstrijd met de grondwet. Daarenboven kan ook het recht op verblijfsvergunning worden ingeroepen. En dat is een bevoegdheid van gemeenten en Länder (paragraaf 47 van het recht).

En de essentie blijft de Duitse soevereiniteit, die de regering moet behoeden. Zodra met andere woorden “het vreedzaam samenleven tussen Duitsers en buitenlanders dreigt verstoord te worden” mag en moet de overheid ingrijpen.

De Länder mogen desnoods tegen federale overwegingen zoals diplomatieke wrijvingen ingaan. Ten slotte blijven ook ministers van Turkije onderworpen aan de visumplicht. De uitreiking daarvan kan zonder aarzelen worden tegengehouden. Het Europees Hof bevestigt dat.

Het is dan ook zeer de vraag of de ontmoeting in Berlijn nu zondag met premier Binali Yildirim zal doorgaan. Duitsland lijkt geneigd de overspannen reacties van Turkije te sussen. Maar of Erdogan nog wil praten met een land “dat geen enkele band meer heeft met de democratie” is niet zo duidelijk. Tenzij hij het over Turkije heeft natuurlijk.