Voorbij de hysterie van de politieke waan van de dag - Marc Hooghe

Marc Hooghe is gewoon hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven.

U herinnert het zich allicht niet meer, maar afgelopen zomer was er heel wat te doen over het dragen van een boerkini op het strand. Dagenlang waren er hoogdravende stukken in de krant, over de grote principes van de Verlichting, en de scheiding tussen kerk en staat. Vlaams Parlementslid Nadia Sminate (N-VA) pleitte zelfs heldhaftig voor een totaal wettelijk verbod op de boerkini aan onze Belgische kust.

We zijn nu nauwelijks zes maanden verder, en alle opwinding van deze zomer lijkt nu totaal overtrokken.

De hele discussie over de boerkini werd vakkundig beëindigd door de Franse Raad van State. Tijdens de zitting van 25 augustus 2016 vroeg een van de raadsheren aan de advocaat van het gemeentebestuur of er dan ooit een probleem was geweest met een draagster van een boerkini.

De brave man kon niet veel meer dan stamelen dat ze in feite nog nooit een boerkini hadden gezien in het stadje Villeneuve-Lobet en enkel vanuit televisiebeelden wisten hoe dat ding er eigenlijk uitziet. 

Uiteraard kon de Conseil d’État dan alleen maar tot de conclusie komen dat er geen enkele rechtsgrond is voor een verbod op de boerkini, en dat was meteen het definitieve einde van de hele discussie.

In de Verenigde Staten maken we nu een gelijkaardig scenario mee met de hele discussie over het inreisverbod voor moslims, dat werd afgekondigd door president Trump. Ook hier lopen de emoties bijzonder hoog op, waarbij de twee partijen elkaar net niet te lijf gingen.

Maar ik ben een grote fan geworden van rechter Robart, die het inreisverbod ongedaan heeft gemaakt. Tijdens de hoorzitting vroeg hij aan de advocate van de Amerikaanse regering of er dan ooit problemen waren geweest met immigranten uit Jemen of Iran. Ook hier moest de advocate toegeven dat er haar niet het minste incident bekend was, integendeel. Rechter Robart kon dan ook alleen maar besluiten dat er geen enkele geldige reden is voor een dergelijk inreisverbod, een vonnis dat intussen ook in beroep is bevestigd.

In beide zaken valt het op dat in het publieke debat direct de grote woorden van stal worden gehaald, en dan wordt alles zwart-wit gesteld. Eén boerkini op het strand bij Marseille luidt dan onmiddellijk de ondergang in van de christelijke beschaving.

Het blijft toch wat vreemd dat diegenen die altijd schermen met de superioriteit van de Europese cultuur, blijkbaar van mening zijn dat die cultuur bedreigd wordt door een stukje stof – in het verleden hebben we heus wel meer overleefd.

Maar wat belangrijker is: de discussies hoeven niet altijd meteen te ontsporen, door er plotsklaps Voltaire en Hitler bij te halen. Het antwoord is meestal veel pragmatischer en redelijker.

Zoals rechter Robart opmerkte: als er werkelijk massaal terroristen uit Jemen de Verenigde Staten zouden binnenkomen, dan heeft president niet alleen het recht, maar zelfs de plicht om alle noodzakelijke maatregelen te nemen.

Als er morgen allerlei bommengordels worden ontdekt onder de boerkini, dan is er uiteraard alle reden tot een verbod. Maar louter de veronderstelling dat de ander kwade bedoelingen heeft, zonder dat daarvoor enig bewijs bestaat, kan uiteraard nooit een voldoende rechtsgrond vormen.

We stappen natuurlijk allemaal gemakkelijk mee in dat soort felle debatten. Voor een praatshow op televisie is het veel aantrekkelijker als twee gasten het radicaal oneens zijn met elkaar. Maar het voortdurend schermen met de grote emoties, en het eigen Grote Gelijk leidt zelden tot een verstandig en doeltreffend beleid.

In de Verenigde Staten zijn het nu weer de transgender-jongeren die het slachtoffer zijn van een nieuwe ronde hysterische debatten. Om zijn christelijk-conservatieve achterban te paaien, heeft president Trump besloten om de bescherming voor deze groep jongeren ongedaan te maken. Het is daardoor de allereerste keer de voorbije 80 jaar dat een politiek leider de uitdrukkelijke opdracht geeft om kwetsbare kinderen systematisch te pesten.

In ons land kijken we meestal wat meewarig naar dat soort felle en overbodige debatten, en we prijzen ons dan met het idee dat wij veel pragmatischer en redelijker zijn. Maar ook in ons land is de redelijkheid vaak ver te zoeken.

In opiniestukken kun je beter elke verwijzing naar immigranten vermijden, als je niet bedolven wil worden met felle verwijten van links en rechts. Maar zelfs over een relatief onschuldig thema als gemeentelijke intercommunales laaien de emoties tegenwoordig hoog op, en sommigen pleiten er zelfs voor al die intercommunales meteen af te schaffen.

Is dat goed en zorgvuldig beleid? U mag het van me aannemen: 99,9 procent van alle gemeentelijke mandatarissen in ons land werkt bijzonder hard en ze krijgen hiervoor een te lage financiële compensatie. Het is die ene poenschepper als Geert Versnick die de boel verpest voor al de anderen, maar dat is geen reden om dat meteen het hele systeem overhoop te gooien.

Een aanleg tot hysterische en onredelijke reacties zit er bij iedereen wel in, en het kan ons allemaal overkomen. Het ritme wordt bovendien steeds sneller, en je krijgt tegenwoordig herinneringsmails als je niet binnen het uur antwoordt op een overtollige vraag van de administratie.

Maar juist daarom is er zo’n grote nood aan vertragingsmechanismen, die ervoor zorgen dat het debat niet volledig ontspoort. Af en toe hoor je tegenwoordig een pleidooi voor ‘slow science’, waarbij men terug tijd vrijmaakt voor de grote wetenschappelijke vragen.

Maar er is een nog grotere nood aan slow democracy waarbij we de tijd nemen om de zaken op een rustige en genuanceerde wijze te bekijken. De one-liners tijdens het vragenuurtje in de Kamer leveren dan wel leuke televisiebeelden op, maar dragen ze echt bij tot het functioneren van de democratie in ons land?

Lees verder onder de foto.

We hebben allemaal de ervaring dat we, in de passie van het ogenblik, iets verkeerd denken of doen. Juist daarom is er een nood aan de procedures van de slow democracy, waardoor we dat soort ontsporingen kunnen vermijden.