Weet jij waarover Donald Trump nog nooit getwitterd heeft? - Hendrik Vos

Hendrik Vos en Rob Heirbaut schrijven om de twee weken beurtelings een opinietekst, respectievelijk analysetekst, over Europese politiek. Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies. Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU.

Vorige week ontmoetten de Amerikaanse president Donald Trump en de Britse premier Theresa May elkaar. Of ze het op persoonlijk vlak goed met elkaar kunnen vinden, is erg de vraag. Als het gaat over politieke voorkeuren zijn er ook meer verschillen dan gelijkenissen.

Maar toch is er tussen beide leiders een band. Het zijn immers lotgenoten, die elk op hun manier, in een eigenaardig politiek avontuur terechtkwamen.

Politiek speelt zich over het algemeen af in een nogal voorspelbare bedding. Er zijn een aantal premissen waar een grote meerderheid het ongeveer over eens is. Dat Europese eenheid belangrijk is. Dat andere landen niet geschoffeerd worden, tenzij het de bedoeling is om er echt oorlog tegen te voeren. Dat vrijhandel zorgt voor welvaart. Dat defensie een collectieve zaak is. Dat de overheid voor enige sociale bescherming moet zorgen. Dat er een beleid nodig is om de klimaatverandering in te dijken ...

Natuurlijk zijn er verschillen tussen politieke partijen, maar die gaan zelden over die fundamentele oriëntaties. De ene wil de Europese samenwerking gebruiken om sociale kwesties te regelen, terwijl de andere vindt dat Europa zich meer met veiligheid moet bezighouden. Klimaatverandering moet voor de ene worden afgewogen tegen industriële belangen, terwijl de andere het belang van de kwestie te cruciaal vindt om er compromissen over te maken.

Vrijhandel moet aan meer of minder regels worden onderworpen, defensie-uitgaven mogen wat omhoog, of moeten eerder wat omlaag. Dat zijn de discussies die zich afspelen tussen klassieke politieke partijen.

Wie in de regering raakt, zit aan de knoppen, maar geeft daar zelden een grote draai aan. Dit hendeltje gaat wat naar omhoog, dat knopje enigszins naar links, het andere een paar procent naar rechts. Beleidsmaatregelen worden voorgelegd aan experts, er worden impactstudies besteld, scenario’s worden becijferd en overlegd. Besturen is voorzichtig zijn en vooral geen grote chaos veroorzaken.

De voorbije decennia doken er overal politici op die de premissen in vraag stellen. Hoezo, klimaatverandering? Europese samenwerking nuttig, pardon? Vrijhandel, hallo?

Ze trekken kiezers aan met de belofte dat ze met de grove borstel door de centra van de macht zullen gaan en het beleid kordaat in een andere richting zullen sturen.

Radicale partijen slaagden er haast nooit in om bestuursverantwoordelijkheid te krijgen. Ze zagen het niet zitten om compromissen te sluiten met klassieke partijen, en omgekeerd. In een zeldzaam geval maakte extreem-rechts even deel uit van de regering, zoals Jörg Haiders FPÖ in Oostenrijk in de periode 2000-2002.

Tussen 2010 en 2012 regeerde de Nederlandse regering met gedoogsteun van Geert Wilders’ PVV (foto). Maar in geen van deze gevallen kon extreem-rechts zijn brutale campagnes in beleid omzetten.

Aan het andere eind van het politieke spectrum boekte extreem-links niet dezelfde verkiezingsoverwinningen, wat het nog moeilijker maakte om bestuursverantwoordelijkheid op te eisen. Griekenland werd de uitzondering: daar slaagde Syriza erin om begin 2015 een regering te vormen.

Even leek het erop dat partijleider Alexis Tsipras afstevende op een clash met de Europese Unie. Maar ook hij maakte finaal een grote bocht en bleef lopen in de klassieke pas.

Wat er vandaag in het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten gebeurt, is dan ook nogal uitzonderlijk. Hier worden de bekende paden wel verlaten en de politiek begeeft er zich op nieuw terrein.

Theresa May moet een brexit organiseren en Donald Trump lijkt vast van plan om zijn verkiezingstaal in praktijk om te zetten. Het beleid ligt niet meer in de klassieke bedding. En ze geloven erin, of ze doen tenminste goed alsof. Brexiteers en Trumpaanhangers zijn ironisch genoeg doordrongen van het motto van Obama: ‘Yes we can!’.

Dat geeft opwinding en polarisatie, ook bij ons. Er klinken veel protesten, maar er is evenzeer steun en sympathie. Niet alleen bij Vlaams Belang zijn er politieke mandatarissen die zich outen als Trump-sympathisant.

Ook heel wat kiezers zien het wellicht zo: radicale recepten kunnen niet meer als irrealistisch worden weggezet. Een stem op een extreme partij is niet meer per definitie een verloren stem. Er hangt verandering in de lucht.

De vraag is waar die verandering toe leidt. Op onbetreden paden gelden nog altijd enkele natuurwetten. Zo is er de derde van Newton: elke actie leidt tot een reactie.

Noch de brexiteers, noch Trump hebben het in hun campagnes gehad over de nasleep van hun beleid. Ze hebben de redenering nooit afgemaakt. De feiten zullen hen nu dwingen om dat wel te doen.

Trump tekent dezer dagen het ene presidentiële decreet na het andere, telkens op een reusachtig groot papier, en omringd door een heleboel mensen voor wie de uitdrukking ‘er voor Piet Snot bij staan’ een nieuwe dimensie krijgt.

Hij zal dus een muur bouwen op de grens met Mexico. En de Mexicanen zullen ervoor betalen. Een mogelijke piste is een invoerheffing van 20%: op elk Mexicaans product moet er een taks betaald worden. De Mexicaanse minister van Buitenlandse Zaken reageerde prompt: Mexicaanse producten zullen in Amerika gewoon duurder worden.

Het zijn de Amerikaanse consumenten die dus extra gaan betalen voor hun auto’s en hun fruit. Zij zullen bijgevolg een muur van ruim 3.300 kilometer financieren, waarvan het nut betwijfelbaar is.

Voor een muur van vijf meter hoog bestaan er ladders van zes meter. Voor een muur van tien meter hoog zijn er ladders van elf meter. En er zijn ook schopjes om tunnels te graven. Of is het Trumps bedoeling om die muur over de volle lengte te bewaken? Met zoeklichten en wachttorens, permanent bemand? Hoeveel volk denkt hij daarvoor nodig te hebben? En wie gaat die factuur dan betalen?

Trump wil handelsbarrières oprichten en meer invoertaksen op spullen uit China. Dat kan allemaal, maar dan wordt Chinees gerief fors duurder. De inflatie zal stijgen, de koopkracht daalt.

Mensen in het onderste segment van maatschappij gaan dat meest van al voelen, want vooral zij gaan naar goedkope winkels. Natuurlijk zijn China en Mexico ook niet gebaat bij die heffingen. Ze zullen minder verkopen in Amerika, en bedrijven zullen misschien sluiten.

Maar natuurlijk zullen er ook gevolgen zijn in de Verenigde Staten zelf: Amerika groot maken zal Amerika duurder maken, en dan vooral voor de kleine man. Daar heeft Trump nog nooit een tweet over gestuurd.

In Groot-Brittannië bleek al de dag na het brexitreferendum dat de brexiteers geen plan hadden. Aan slogans was er nooit een gebrek, maar aan een draaiboek had niemand gedacht.

Als het land straks uit de Unie stapt, dan zal Theresa May beslissen om Polen en Roemenen er van de arbeidsmarkt te weren. Over de toevloed van goedkope arbeidskrachten uit Oost-Europa valt er van alles te zeggen.

Vanuit de Europese Commissie probeert Marianne Thyssen om de concurrentie eerlijker te doen verlopen. May zal daar niet op wachten. Het gevolg zal wel zijn dat de Britten meer zullen betalen voor de renovatie van hun badkamer, dat nieuwe woningen duurder worden. In de warenhuizen waar Roemenen nu goedkoop de rekken vullen, zal alles wat meer gaan kosten. Misschien is dat allemaal verantwoord, maar de brexiteers hebben dat nooit verteld in hun campagne.

May kondigt aan dat de Britse export overeind blijft omdat ze een goede toegang tot de Europese markt zal kunnen forceren. Haar dreigement: “Als de Unie wat veel dwars ligt, dan maken we van het Verenigd Koninkrijk immers een fiscaal paradijs.”

Dat kan de Unie pijn doen, dat is waar. Bedrijven zullen uitvlaggen naar de andere kant van het Kanaal en wij zullen belastingen mislopen.

Maar ook voor de Britten zullen de gevolgen aanzienlijk zijn. Als er geen bedrijfsbelastingen meer binnenkomen, zal de overheid andere belastingen moeten verhogen. Of ze zal het mes moeten zetten in de uitgaven en drastisch moeten besparen, wellicht in de gezondheidszorg. In beide gevallen is de gewone Brit de pineut, maar dat heeft nog niemand die gewone Brit verteld.

In het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten wordt vandaag een politiek gevoerd die afwijkt van het gangbare. Er worden beslissingen genomen waarvan de impact niet goed in kaart is gebracht, die niet goed voorbereid zijn, en niet becijferd.

Maar er is wel een democratisch mandaat voor. Precies omdat er zo van de routine wordt afgeweken, groeit er in allerlei kringen, ook ver buiten het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, bijval en bewondering. Het is politiek die klaarblijkelijk doet dromen.

Tenminste, zolang de boemerang nog niet is teruggekeerd. Want elke beslissing heeft gevolgen. Aan alles hangt een prijs, en vaak letterlijk. Het verlagen van bedrijfsbelastingen, het verhogen van tol- en andere muren, het schofferen van Chinezen of de Europese Unie, het jennen van moslims …: het blijft nooit zonder gevolgen. Soms komt het antwoord snel en rechtstreeks, soms wat later en via een omweg. Soms is het heel direct en voorspelbaar, maar er kan ook veel effect op zitten.

Maar één zaak is zeker: elke actie lokt een reactie uit. Daar hebben de politieke avonturiers van het moment het nooit over gehad. Ze valt ook zelden samen te vatten in 140 tekens.