Torpedeert Turkije de eenmaking van Cyprus? - Lukas De Vos

In Zwitserland zijn opnieuw onderhandelingen gestart over Cyprus, het eiland dat verdeeld is tussen Turks- en Grieks-Cyprioten. Er is hoop dat dit aanslepende conflict eindelijk wordt opgelost, maar is die hoop gerechtvaardigd? Lukas De Vos zoekt het uit.
opinie
Opinie

Lukas De Vos was journalist buitenland bij VRT Nieuws. Hij blijft met grote interesse de Europese en internationale politiek volgen.

Natuurlijk is het weer geen topvergadering van “de laatste kans”. De onderhandelende partijen in Genève, de Cyprische president Nikos Anastasiades en de Turkse leider Mustafa Akinci waarschuwen nu al voor te veel optimisme. “Een kaderakkoord, dat is het hoogste wat we kunnen bereiken. Details moeten later ingevuld worden”.

De VN steken niettemin de loftrompet. In zijn verslag over de VN-Vredesmacht in Cyprus, die de groene scheidingslijn tussen het bezette Noorden en de zuidelijke, Griekse EU-lidstaat controleert, schrijft de nieuwbakken Algemeen Secretaris Antonio Guterres dat “een nooit geziene vooruitgang is geboekt in de 19 maanden onderhandelingen”. En meteen vraagt hij om een nieuwe verlenging voor de blauwhelmen tot 31 juli. Wordt zonder twijfel ingewilligd.

De VN zijn het aan zichzelf verplicht de zaken rooskleurig voor te stellen. Het was natuurlijk een domper op het afscheid van Ban Ki-Moon als secretaris-generaal van de VN in december dat de gesprekken geen overeenkomst hadden opgeleverd, dat was voor hem de kers op de taart geweest.

Alles ligt op tafel

Maar straks zijn er in Cyprus nog nauwelijks mensen die aan den lijve het ondeelbare Cyprus hebben meegemaakt, en dat scheelt flink op de onderhandelingstechnieken. Het mooiste is wel dat nu alles op tafel ligt in het Paleis der Naties van Genève, waar gisteren het VN-gapatroneerd vijf- (of zes-) partijenoverleg begon tussen de Cyprische partners, de drie garantiemachten (oud-kolonisator VK, Griekenland en Turkije), en de EU. Europees commissievoorzitter Jean-Claude Juncker maakt er als “bijzonder waarnemer” zijn opwachting.

Alles, dat wil zeggen de zes hoofdstukken die eerder al het plan Annan in 2004 deden kapseizen – de Grieken op Cyprus stemden toen massaal tegen, de Turken in blok voor. Maar zij bleven wel buiten de Unie staan.

Over vier van de zes thema's is zo goed als overeenstemming bereikt, in grote lijnen toch. Regeringsvorming en machtsdeling, eigendomsafwikkeling, economie en Europese aangelegenheden.

Territorium

Over territoriumafbakening is voor het eerst openlijk gepraat op de bijeenkomst in het Zwitserse Mont Pélerin vorige november. Dat is nochtans wezenlijk als donderdag de stafkaarten worden voorgelegd van hoe de nieuwe indeling van Cyprus er moet uitzien.

Daarover wordt nog danig gebakkeleid, want het gaat om minutieuze afbakening van dorpen en steden, van wijken en begrenzingen. Heel gevoelige zones, zoals de dode havenstad Varosha bij Famagusta of de teruggave van Morfou, maken een snelle uittekening erg lastig.

Van wie is dat stuk grond nu?

Het hangt nauw samen met de verdrijving van de zowat 200.000 Grieken uit het Noorden tijdens de Turkse bezetting. De discussies verlopen aan de hand van vijf opties: teruggave aan de wettige eigenaar; compensatie voor verloren huis of grond of goed; ruil; gedeeltelijke teruggave (als de nieuwe bewoner grote vernieuwingskosten heeft gedaan bv.); of een ander aanbod.

Het is geen toeval dat ook de Wereldbank en het IMF hun deskundigen naar Genève sturen om het kostenplaatje van nabij op te volgen. Maar het is ook onmiskenbaar dat er vervreemding is: de vastgoedmarkt floreert in het zuiden als nooit tevoren. In november tekende de verkoop een stijging van 46 % op.

Economie boert goed

Economisch staan de sterren goed. De bail-out die de tweede grootste bank over kop liet gaan (en Anastasiades zijn verkiezingsbelofte deed breken door toe te staan dat spaartegoeden boven de 100.000 euro voor bijna de helft konden weggegomd worden door de banken) is uiteindelijk vrij rimpelloos verlopen.

De EU steekt meer dan een tandje bij. Net voor de jaarwisseling tekenden het Europees Investeringsfonds en de bank RCB een bijstandsakkoord van 10 miljoen euro bestemd voor de kmo's. Dat is zoveel als de Grieks-Cyprioten vorig jaar uitgaven in het noordelijk deel. Een tweede schijf van 40 miljoen euro is al vastgelegd. 

"Aardgas is de sleutel"

Anastasiades ziet grote kansen in de ontspanning tussen Turkije en Israël. “Aardgas is de sleutel”, liet hij weten. Hij verwees naar de succesvolle boringen van Exxon-Mobil, Total en ENI in de exclusieve economische zone rond het eiland. Voor de uitbating en vloeibaarmaking van het gas is Israël de draaischijf.

Maar over de aanleg van een pijplijn beslist Nicosia: die zal vrijwel altijd door Cyprische territoriale wateren moeten. En dus redeneert Anastasiades: "Turkije kan hierdoor het echte verdeelcentrum voor aardgas worden, zeker naar Europa. Dat is best meer inschikkelijkheid waard".

Strategie Turkije?

Er zijn nogal wat onbekenden in dit verhaal. Op de eerste plaats Turkije zelf. Het land siddert onder de naweeën van de zogenaamde putsch en van een economische instorting.

De Russische Renaissance Bank bestempelde een dezer dagen Turkije als “één van de meest risicovolle markten in de hele wereld”. Anders gezegd: het vertrouwen is weg. Redenen te over.

Het voortdurend Turkse gemor over de Amerikaanse aanwezigheid op de kernbasis van Incirlik blijft kwaad bloed zetten bij de NAVO. Rusland heeft Turkije wel tot een knieval gebracht, maar hoe gedraagt het zich in het Syrië-Irak-conflict?

Niet aanmoedigend, al is er pas een gentleman's agreement afgesloten dat de Turkse troepen rond Mosoel zich zullen terugtrekken nà de pacificatie. Daar hebben ze in Cyprus geen oren naar, ze weten wat een “tijdelijke beveiliging is” – 43 jaar na de invasie maken de ruim 30.000 Turkse soldaten nog altijd geen aanstalten om het eiland te verlaten.

Toerisme?

Daar komt de toegenomen terreur bij, van IS, maar ook van de PKK – ook daar is langs en aan de Syrische kant een ongemakkelijk bestand van kracht dat de Koerden verhindert hun gebieden boven Aleppo te doen samensmelten.

Terreur (én economische boycot) jaagt bovendien de toeristen weg. De dramatische aanslag op oudejaarsnacht in Istanboel (39 doden) heeft de Europese reisagenten ernstig doen nadenken over alternatieven, Spanje en Griekenland voorop.

De Russen hadden door een charterverbod sowieso al 4 miljoen bezoekers tegengehouden, en lijken niet van plan de sluizen weer open te zetten. Wél de geldsluizen in Cyprus. De haven van Limassol draait alweer op volle toeren (en bedenkelijke Russische fondsen).

Islamisering?

Ook daar ziet Anastasiades een gaatje. Hij is zelf geboren in Pera Pedi in de kieskring Limassol (die hij vertegenwoordigde). Zijn gesprekspartner Alkinci komt zelf uit Limassol, dat schept banden. Hoewel, we hebben eerder al gezien dat dergelijke banden geen waarborg op succes bieden.

Vroeger president Christofias en de Turkse leider Ali Talat kwamen allebei uit de Turkse communistische vakbond, maar dat mocht niet baten. Eerder waren ook Klerides en Denktasj niet geslaagd in een herenigingspoging.

Anderzijds was Alkinci allesbehalve opgezet met de islamiseringspogingen van Erdogan op Cyprus. En dat er nu ruim 150.000 (verplichte) inwijkelingen uit Anatolië in zijn rompstaatje verblijven nodigt niet uit tot groter vertrouwen in Ankara.

Weke plek: Erdogan

Daar ligt de weke plek. Zolang Erdogan geen openlijke steun krijgt voor zijn droom, een sterk presidentieel bewind (zoals in de VS, Frankrijk, en merkwaardig genoeg ook op Cyprus zelf, waar maar een regeringswissel zal komen bij de volgende presidentsverkiezingen in 2018), valt van hem weinig steun te verwachten.

De voortdurende verlenging van de noodtoestand in Turkije kost de schatkist stromen geld. De rampzalige kleine groei van 2016 (2,9 %) dreigt dit jaar in het rood te gaan, volgens het IMF. De ontregeling van ambtenarij, leger, politie, gerecht, onderwijs en het zakenleven (alweer 280 zakenlui vervolgd als mogelijke Gülengetrouwen) dreigt Turkije op te zadelen met een torenhoge buitenlandse schuld en een krakkemikkige rechtspraak. 

Dat beseft Anastasiades. Hij kan wachten. “We hebben een nieuwe afspraak kunnen maken”, sust hij de Cyprioten. “In de Kamer zal de verhouding voortaan 75-25 %, vier Grieken tegen één Turk, vroeger was dat 70-30. In de Senaat blijft alles evenwichtig, 50-50”. Mooi.

Maar zijn echte dwangmiddel is de Turkse vraag om het presidentschap afwisselend te maken. Dat is een troef die Anastasiades niet zomaar uit handen wil geven. Erdogan kan dan alleen voor de vlucht vooruit kiezen: Noord-Cyprus aanhechten, tegen alle internationale verdragen en VN-resoluties in. De regelrechte weg naar de ondergang.

Meest gelezen