Stijgt het aantal racistische uitspraken? - Alain Van Hiel

De foto hierboven komt van RTLnieuws, de nieuwssite van het Nederlandse RTL.

Alain Van Hiel is professor sociale psychologie aan de UGent. Eerder dit jaar verscheen zijn boek ‘Iedereen Racist’.

Deze weken staat Nederland in rep en roer. De komst van Sinterklaas en zijn talrijke al dan niet zwarte Pieten zorgt voor strak gespannen multiculturele zenuwen. Daarbovenop dook vorige week een beeld op waarin Sylvana Simons, een politica van Surinaamse afkomst, aan een galg opgeknoopt werd. Ze kreeg ook al veel vuile opmerkingen omdat de klassieke Zwarte Piet discriminerend vindt.

De dader wacht ondertussen gerechtelijke vervolging. En dan is er nog het proces Wilders naar aanleiding van zijn bekende ‘minder Marokkanen’ uitspraak.

Sylvana Simons is ondertussen het bekendste lid van de nieuwe partij Denk, een politiek genootschap dat opkomt voor de rechten van culturele en etnische minderheden. In Vlaanderen zouden we dit wellicht omdopen tot ‘een migrantenpartij’.

De stijl van de partijleden van Denk is trouwens viriel en assertief, heel anders dan de discussiestijl van de bescheiden Vlaming, of deze nu tot de meerderheid of tot een minderheidsgroep behoort. Kortom, Denk komt heel Nederlands over en klinkt op dat vlak dus geheel geïntegreerd.

Terug naar het haatincident met de galg. Dit zijn groteske en misplaatste beelden waarvan de impact op de geadresseerde niet te onderschatten is. Politiebeveiliging is ondertussen haar deel. Het filmpje is ondertussen van internet gehaald, maar een foto en verslag is nog te zien bij het Nederlandse RTLnieuws.

Helaas voor de dader is de galg contraproductief. Dit soort haatmedia is voor Sylvana Simons de ultieme bevestiging dat Nederland bevolkt wordt door een hoop racisten, en versterkt haar partijprogramma verder.

Deze uitingen van racisme, of wie weet, van flauwe en totaal misplaatste humor (in het brein van de dader kunnen we immers niet kijken) zijn koren op de molen van de media. In dit geval terecht, gezien de aard van de afbeeldingen. Maar vaak ook onterecht, want extremisme gedijt vrolijk verder door al die aandacht, ook al is dit vaak negatieve aandacht.

Is Nederland verloren; is het multiculturele debat ontspoord? Aan de ene kant ben ik geneigd deze vraag met een neen te beantwoorden.

Die ene man die zo nodig die gruwelijke beelden moest publiceren, was het spoor bijster. De media besteden zoveel aandacht aan extreem gedrag, maar wat zegt dit incident over ‘ons’, over het grootste deel van de mensen? Niet veel.

De afkeuring van deze daad was algemeen. De meesten waren het erover eens dat dergelijke haatboodschappen niet kunnen.

Aan de andere kant ben ik geneigd om dit debat wel als ontspoord te beschouwen. De vinnigheid ervan zorgt voor disproportioneel veel aandacht voor mensen die zeggen dat er heel wat mis gaat, zowel aan de kant van de meerderheid als de minderheden.

Maar wat goed gaat dreigt door dit soort debat de aandacht te ontsnappen. Diegene die misnoegd staat te roepen komt in de media, terwijl mensen die vreedzaam samenwerken onopgemerkt blijven. Dit werkt polarisering in de hand.

Moeten we lessen trekken uit die verharding van de taal in Nederland? Waait dat over naar Vlaanderen? Is Nederland ook nu ons gidsland?

Internationaal gezien nemen grove uitingen van racisme af. Mensen zijn minder dan vroeger geneigd om sterke racistische uitspraken te doen of openlijk te discrimineren.

Aan de andere kant lijkt onze gevoeligheid en afkeuring voor dit soort extreme racistische uitingen toe te nemen. Akkoord, misschien is er een tijdelijke opstoot na de aanslagen in Brussel en Parijs en zitten we even in een gure internationale context, maar de algemene richting is naar minder hard racisme.

Deze algemene evolutie is minder mediageniek dan extreme uitingen en krijgt minder aandacht, maar deze grondstroom is belangrijker dan wat enkele extremisten doen en zeggen.

Het is belangrijk om ook deze evolutie in de kijker te zetten. Ik weet wel, slachtoffers van racisme hebben niets aan die cijfers, maar uit die cijfers kan je wel afleiden dat het meestal goed gaat.

Het grootste probleem is dus niet zozeer dat racisme zou oprukken, maar wel dat het samenleven zo moeilijk verloopt. We kennen elkaar niet en we praten dus naast elkaar. Dat is een veel groter probleem.

‘Onbekend is onbemind’ geldt ook hier: vermijding is een belangrijke oorzaak van wederzijds onbehagen en vooroordelen.

Toevallig of niet, maar de week voor het galgenportret gaf ik een lezing in Den Haag. Ook Sylvana Simons was spreker, samen met nog een aantal andere performers, waarvan een deel tot minderheden behoorden.

Ik had het er over het feit dat we elkaar vermijden, niet met elkaar omgaan, en dat dit het grootste probleem van vreedzaam samenleven is. Een opmerkzame bezoeker maakte me er later in de avond in de foyer attent opdat de autochtone Nederlanders samen stonden te praten, terwijl verder groepjes stonden met enkel mensen van Surinaamse afkomst. Gemengde groepjes waren er niet.

Daar stonden we dan – noeste wereldverbeteraars – opgedeeld in tribale verbanden. Dat zelfs op een multicultureel event mensen van verschillende afkomst geen contact zoeken met elkaar, toont aan dat we nog een zeer lange weg te gaan hebben.

We komen er niet met debatten, of deze nu gekruid en ontspoord zijn, of net niet. Hoe bedreven we ook mogen zijn in het debat, uiteindelijk komen we niet tot elkaar. En dat is geen verwijt aan Sylvana Simons, of mezelf, of gelijk wie. Mensen zijn nu eenmaal zo. Ze bewegen zich graag in hun eigen kringetjes. Maar het is nu net dit wat we moeten doorbreken, zowel aan de kant van meerderheden als van minderheden.

Als er nu een groot gevaar is aan gepolariseerde debatten, dan is het wel dat ze de natuurlijke neiging om elkaar te vermijden nog verder kunnen versterken. Als deze vrees bewaarheid wordt, dan zullen we met z’n allen steeds harder roepen, maar elkaar steeds minder begrijpen.