Drukt Donald Trump op de nucleaire knop? - Tom Sauer

Tom Sauer is professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen.

Er is de laatste tijd al wat inkt gevloeid over de keuze van de Amerikaanse kiezer. Velen hebben schrik dat de wereld erop achteruit zal gaan, zelfs als Trump maar een fractie van wat hij beloofd heeft daadwerkelijk zal uitvoeren.

Ook op het vlak van buitenlands beleid: het klimaatakkoord van Parijs staat op de helling, vrijhandelsakkoorden mogen we vergeten, en de NAVO is niet meer van deze tijd. Gelukkig zal de soep niet zo heet worden gegeten als ze wordt opgediend, of dat hopen we toch.

Veel uitlatingen waren enkel campagnestunts, waarvan Trump wist dat hij ze niet zou uitvoeren. Andere beloftes, waarvan Trump hoopt dat ze zullen worden uitgevoerd, zouden wel eens dode letter kunnen blijven omdat er checks and balances zijn in het Amerikaanse politieke systeem, en omdat hij voor de uitvoering van zijn beleid een beroep moet doen op een gigantisch overheidsapparaat dat niet op hem zit te wachten. 

Gezien zijn persoonlijke karakter werd de afgelopen tijd veelvuldig de vraag gesteld in welke mate Trump het beslissingsrecht heeft om kernwapens te lanceren. Velen hopen dat ook op dit het vlak checks and balances aanwezig zijn, zodat niet eender wie op eigen houtje atoomwapens kan inzetten.

Die redenering gaat (inderdaad gelukkig) op voor diegenen die instaan voor de uitvoering van zo'n beslissing, met name de militairen. Zo is er de tweemans-regel die stelt dat een intercontinentale raket met kernwapens gelanceerd dient te worden door twee personen die tegelijkertijd de nodige instructies moeten uitvoeren, na autorisatie van de president.

Dit brengt ons bij de rol van de Amerikaanse president. Het systeem is zo klaar als een klontje, en het is eigenlijk bizar dat het antwoord op hogerstaande vraag nog steeds weinig of niet gekend is: enkel de president heeft de autoriteit om het bevel te geven kernwapens in te zetten.

Vandaar dat de president 24 uur per dag/zeven dagen per week gevolgd wordt door een militair met een zwarte aktentas (de zogenaamde 'football') met daarin de codes die moeten worden doorgegeven aan de militairen die instaan voor de uitvoering.

De reden waarom enkel de president deze bevoegdheid heeft, is niet zo ver te zoeken: hoe meer personen bevoegd zijn, hoe groter de kans dat deze massavernietigingswapens zouden kunnen worden gebruikt, en dat is eigenlijk niet de bedoeling, tenzij in uiterste omstandigheden.

Afhankelijk van het aantal kernwapens dat tijdens die "uiterste omstandigheden" wordt ingezet, kunnen de gevolgen catastrofaal zijn voor een stad, land, continent, of de gehele wereld.

Het bevel- en controlesysteem gaat er van uit dat de Amerikaanse bevolking, wanneer ze haar stem in het stemhokje uitbrengt, goed op de hoogte is van de implicaties, ook op dit vlak. Met andere woorden, het gaat ervan uit dat de Amerikaanse bevolking nooit iemand zal verkiezen waarvan men denkt dat hij of zij in een impulsieve bui op de knop zal drukken.

Dat is tot hier toe ook niet gebeurd, ook niet in spannende tijden zoals de Cuba crisis (1962). Weinigen kunnen zich inbeelden dat President Obama ooit van deze bevoegdheid zou hebben gebruikt gemaakt.

Is Trump een ander verhaal? Dat valt natuurlijk af te wachten. Maar echt gerust gesteld kunnen we toch niet zijn. Vooreerst heeft hij geen enkele ervaring op vlak van buitenlands beleid.

Dat geldt natuurlijk voor meerdere van zijn voorgangers. Het verschil is wel dat het er op lijkt dat hij adviseurs aanstelt die zijn campagneteam van in den beginne hebben vervoegd en dat de oude rotten uit het Republikeinse kamp niet echt worden opgevist. Dat is niet echt geruststellend.

Ook de enkele zaken die hij over kernwapens gezegd heeft tijdens de campagne, zijn niet echt opbeurend. Zo vroeg hij zich af waarom de VS duizenden kernwapens bezitten als die nooit gebruikt mogen worden.

Voor alle duidelijkheid: hij insinueerde niet dat de VS het daarom met minder kernwapens kon stellen. Neen, hij leek te zeggen dat hij dat arsenaal eventueel wel eens van stal zou willen halen. Concreet zag hij IS als mogelijk doelwit.

Verder is hij uitermate kritisch voor het akkoord met Iran en vindt hij het geen probleem dat Japan en Zuid-Korea kernwapens zouden aanmaken. Dat laatste past in zijn grotere gedachte dat bondgenoten genoeg geprofiteerd hebben van de Amerikaanse hegemonie en dat het nu stilletjes tijd wordt dat de VS eerst haar eigen huishouden op orde brengt.

Als het gevolg is dat hun Aziatische bondgenoten kernwapens bouwen, dan zij het zo. Dat zou echter ingaan tegen het non-proliferatiebeleid dat sinds President Eisenhower gevoerd werd. Het zal de wereld er niet veiliger op maken.

Enig pluspunt lijkt op dit moment dat Trump de plooien met Rusland wenst glad te strijken, wat de veiligheid en economie in Europa ten goede zou komen. Dat zou ook de NAVO pijn kunnen doen bovenop de negatieve uitlatingen van Trump over het bondgenootschap.

De betere relaties tussen Washinghton en Moscou zou het ook mogelijk maken om de resterende Amerikaanse tactische kernwapens, waaronder die van Kleine Brogel, op relatief korte termijn terug naar afzender te sturen. Het zou ook betekenen dat de opvolger van de F-16s niet dual-capable dient te zijn (en dus Europees), wat dan weer een kostenbesparende maatregel is voor onze regering.

Trump wordt soms ook vergeleken met Reagan. Welnu, Ronald Reagan huiverde bij de gedachte dat hij verantwoordelijk was voor het inzetten van atoomwapens. Toen hij op de eerste dag van zijn presidentschap de nucleaire briefing kreeg, was hij er kapot van.

Hij heeft dan ook veel gedaan om alternatieven te vinden, met inbegrip van antiraketschilden en nucleaire ontwapening (zoals het INF akkoord). Het was Reagan en Gorbatchov die in een gezamenlijke verklaring gesteld hebben "dat een nucleaire oorlog nooit gewonnen en dus nooit gevoerd kan worden".

Zij hebben op de top van Reyclavik (1987) op het punt gestaan om al hun kernwapens te elimineren, wat op het laatste nippertje werd afgeblazen omwille van het meningsverschil over het Amerikaanse raketschild (wat vandaag nog steeds een heikel thema is).

Als Trump op dit vlak in Reagan's voetsporen wil lopen, ziet de toekomst er rooskleuriger uit dan de meesten nu inschatten. De kans is echter groter dat dit wish-full thinking is, en dat de wereld in 2020 heel opgelucht zal adem halen.