Al vier verliezers van deze campagne - Peter Van Aelst
Peter Van Aelst is professor politieke wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en verblijft dit jaar aan de University of California (in Davis). Hij is gespecialiseerd in politieke communicatie
Morgen weten we allicht zeker wie de nieuwe president wordt en wie de grote verliezer is. Maar deze campagne telt nog heel wat andere verliezers. Zo zijn er in de lange campagne bepaalde thema’s nauwelijks behandeld of zelfs straal genegeerd.
Neem nu klimaatverandering, een van de grootste uitdagingen van onze tijd. Clinton deed nauwelijks moeite om het thema op de agenda te zetten en Trump twijfelt of er wel een probleem is. In de vier grote debatten is er niet één vraag over gesteld.
Maar deze campagne telt nog meer grotere verliezers. Belangrijke principes en democratische waarden stonden onder druk of kregen een stevige schop tegen de schenen.
1. Het geloof in eerlijke verkiezingen
De presidentsverkiezing in de VS is geen wedstrijd voor koorknapen. Wie meedoet, krijgt klappen. Maar Trump stelde niet enkel zijn tegenstander, de mediaberichtgeving en de peilingen in vraag, maar ook de verkiezingen zelf.
Met name op het moment dat hij het slecht deed in de peilingen suggereerde hij openlijk dat er mogelijk sprake zou zijn van kiezersfraude.
Die beschuldigingen zijn niet nieuw, maar nooit werden ze zo openlijk en zo sterk geuit. De claim werd weerlegd door experten van beide partijen en het aantal gerapporteerde problemen op dit vlak gaat de laatste jaren achteruit. Trumps wantrouwen wordt echter breed gedeeld: in een recente bevraging geven 4 op 10 van zijn kiezers aan dat ze twijfelen of de stemmen wel eerlijk worden geteld. Tenzij hij wint, natuurlijk.
2. Respect voor de privacy
Het idee van een blik achter de schermen kreeg in deze campagne een heel andere dimensie. De interne correspondentie van de Democratische partij én de hele Clinton-campagne (van tijdens de primaries) was terug te vinden op Wikileaks. Het is ironisch dat net Hillary Clinton, die zo haar best deed om zich af te schermen van de pers, lijdzaam moest toezien hoe iedereen inzicht kreeg in haar interne keuken.
Wikileaks toonde de verdeeldheid binnen de Democratische partij en onfrisse tactieken ten aanzien van het Sanders-kamp. Gelukkig voor Clinton was de beruchte Acces Hollywood-tape een nog schadelijkere blik op een donkere zijde van Trump.
Transparantie is in vele gevallen toe te juichen, maar het idee dat een vertrouwelijk gesprek niet meer van deze tijd is, lijkt me erg problematisch. Echte onderzoeksjournalistiek kan misstanden aan de kaak stellen zoals in het geval van de Panama Papers, maar iemands inbox op straat gooien is iets helemaal anders.
Professor Tufekci stelt terecht dat een land waar iedereen kan meeluisteren of meelezen eerder doet denken aan een oud communistisch regime dan aan een moderne democratie. Ook in een democratie moeten sommige dingen, en zeker interne gesprekken, verborgen kunnen blijven.
3. Feiten als basis voor debat
Feiten en cijfers zijn in deze campagne weer wat relatiever geworden. Trump-medestander Newt Gingrich verwoordde het recent als volgt: “Als ik moet kiezen tussen de cijfers die aangeven dat criminaliteit daalt of de mensen die het gevoel hebben dat criminaliteit stijgt, dan kies ik voor de mensen boven de cijfers.”
Dit ‘eerlijke’ antwoord toont hoe ver politici meesurfen op publieke emoties ten koste van wat de feiten aangeven. Clinton durft al wel eens zondigen tegen de waarheid, Trump is een serieleugenaar. Hij overdrijft, hij verzint en past zonder enige scrupule de feiten aan zijn verhaal aan.
Een structureler probleem is dat het internet steeds meer dé bron van informatie is, maar ook een broeinest wordt van complottheorieën en onwaarheden. Jawel, ook over Trump vond ik heel wat onjuiste uitspraken, gefabriceerde verhalen en getrukeerde foto’s. Al blijkt uit voorlopig onderzoek dat het fabriceren van 'fake stories' langs de rechterkant van het politieke spectrum nog iets populairder is dan langs de linkerzijde.
Factcheckers doen ondertussen hun best maar worden steeds vaker bestempeld als partijdig. De verkiezingen in de VS lijken steeds meer op wedstrijd zonder scheidsrechter.
4. Tegen verkiezingen?
Het uitgangspunt van elke democratie is de gedachte dat we van mening verschillen, maar elkaars mening respecteren. We agree to disagree. Een campagne is dan ook de uitgelezen mogelijkheid om over die verschillende meningen met elkaar te discussiëren.
Maar tot een gesprek is het nooit gekomen. Volgens een recente bevraging van de New York Times blijkt dat 82% van de Amerikaanse kiezers de campagne ‘disgusted’ (walgelijk) vonden en slechts 13% beoordeelde de campagne als opwindend. Volgens een andere bevraging vonden 7 op de 10 kiezers dat deze campagne het slechtste in de mensen naar boven heeft gebracht. Zowat alle mensen die ik hier spreek, willen al weken dat het stopt, dat het voorbij is.
Ik heb meermaals aan David van Reybrouck en zijn boek ‘Tegen verkiezingen’ moeten denken. Zijn stelling dat verkiezingen meer kwaad doen dan goed voor een democratie, deel ik nog steeds niet, maar ik moet bekennen dat deze campagne mij doet twijfelen.
Ik kan maar hopen dat Belgische politici én journalisten ook hebben gekeken en iets hebben opgestoken over hoe het vooral niet moet. Vaak wordt gezegd dat politieke en maatschappelijke evoluties uit de VS wat later bij ons komen binnenwaaien. Laat ons hopen dat het deze keer niet het geval is.