Waarom mag Trump ongestraft liegen? - Peter Van Aelst

Peter Van Aelst is professor politieke wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en verblijft dit jaar aan de University of California (in Davis). Hij is gespecialiseerd in politieke communicatie.

Het kan gaan over kleinigheden, over zijn eigen verleden, maar ook over belangrijke trends of gebeurtenissen. Dat is al zo van het begin van de campagne, en ondertussen is er in de media al veelvuldig over bericht. Na elk debat worden de feitelijke onjuistheden netjes opgelijst. Maar het lijkt de meeste van zijn aanhangers niet te deren. Hoe kan dat? Ik zie minstens drie verklaringen. 

Het in vraag stellen van feiten en kennis is niet nieuw. In de VS wordt al ruim een decennium gesproken over ‘fact free politics’, waarbij de feiten ondergeschikt geraken aan meningen en gevoelens.

In 2005 labelde komiek Stephen Colbert deze trend treffend als ‘truthiness’: zaken die waar zijn vanuit de eigen overtuiging of visie, maar waarvoor niet noodzakelijk bewijs is. De term werd gretig opgepikt door andere opiniemakers en volgens de New York Times was het één van de woorden die de tijdsgeest van 2005 prima weergaf.

Het woord verwees impliciet naar president Bush die vaak benadrukte dat een bepaalde beslissing juist aanvoelde. Maar de term was ook een openlijke kritiek op het anti-intellectualisme dat in de periode opgang maakte. Beleidsmakers of journalisten die te veel aan cijfers en kennis vasthouden zouden stelselmatig vervreemden van de bezorgdheden en opinies van gewone mensen.

In dit klimaat ontstond ook steeds meer ruimte voor complottheorieën en valse geruchten die sterk geworteld zijn in politieke en religieuze opvattingen. Twee ondertussen welgekende geruchten ontstaan als een reactie op het succes van Barack Obama in 2008.

De foutieve opvatting dat Obama een moslim is blijkt bijzonder sterk bij traditioneel gelovige christenen. De verwante ‘birtherism’ mythe, dat Obama niet geboren is in de VS, is vooral populair in conservatieve middens.

In beide gevallen hangt het samen met het ‘anders’ zijn van Obama. Dat een zwarte man de hoogste functie in het land bekleedt blijkt voor heel wat Amerikanen moeilijk te aanvaarden. Het feit dat ze hem zien als moslim en twijfelen aan zijn geboorteplaats lijkt niet zozeer te wijten aan een gebrek aan kennis, maar is eerder een hardnekkige overtuiging.

Heel wat gewone mensen hebben heimwee naar een herkenbaar, christelijk, wit Amerika. Dat gevoel is zo sterk dat ze bereid zijn een man te geloven die zegt dat ideaalbeeld terug te brengen.

Aanvankelijk wisten politieke journalisten niet goed hoe ze moesten omgaan met het fenomeen Trump, maar ondertussen worden de onwaarheden van Trump bijna dagelijks ontmaskerd en weerlegd.

Maar aangezien steeds minder Amerikanen dé media nog vertrouwen lijkt dat weinig impact te hebben. Onderzoek wijst er bijvoorbeeld op dat de vele pogingen van journalisten om de mythes over Obama te ontkrachten niets hebben uitgehaald en mogelijk ongewild hebben bijgedragen aan hun populariteit.

U weet wel, waar rook is, is vuur. Het wantrouwen in de media helt bij Trump aanhangers zelfs over naar vijandigheid. Een uithaal naar de achterbakse journalisten die zijn woorden verdraaien levert altijd applaus op.

Ondertussen zoeken steeds meer kiezers hun informatie bij conservatieve radioprogramma’s of op het internet waar ‘aangepaste’ feiten en complottheorieën aan populariteit winnen. Wist u trouwens dat Michelle Obama eigenlijk een man is?

Het boek ‘Trump revealed’, geschreven door twee Washington Post journalisten, geeft goed aan dat voor Trump waarheid ondergeschikt is aan zijn doelen en ambities. Trump gelooft dat wat hij zegt waar is, of ongeveer waar is, of waar zou moeten zijn.

Volgens Trump kijken de mensen op naar iemand die het groot ziet, die inspeelt op hun wildste dromen en verwachtingen. Ze weten dat hij overdrijft, maar geloven, of willen geloven, dat hij gelijk heeft.

Tony Schwartz, de gostwriter van Trumps bekendste boek “The Art of the Deal” bedacht hiervoor de "truthful hyperbole”, de waarachtige overdrijving. Het lijkt een contradictie, maar Trump vond het een geweldige term.

Wanneer Trump in de campagne stapt om de Republikeinse kandidaat te worden, blijkt meteen dat hij zijn ‘waarachtige overdrijvingen’ ook in de politiek van pas komen om zichzelf te promoten. Maar hij gaat een stap verder en past de feiten aan zijn verhaal.

Bij Trump ligt de werkloosheid 8 maal hoger dan in de werkelijkheid en het aantal Syrische vluchtelingen dat Obama wil toe laten tot de VS doet hij moeiteloos maal 25.

Het maakt zijn claim krachtiger, en de aandacht die hij ermee trekt veel groter.

De overdrijvingen en feitelijke onwaarheden lijken de Trump aanhangers ondertussen weinig te deren. Meer nog, ze zien in Trump iemand die eindelijk de waarheid durft zeggen. De klassieker van het Vlaams Blok “Wij zeggen wat u denkt”, is hier erg van toepassing.

Trump benoemt de problemen met immigranten, terroristen, criminelen. Hij benoemt dat Amerika aan het verliezen is van China. Hij noemt Obama de "oprichter van IS". Hij doet dat allemaal naar eigen zeggen omdat hij een ‘truth teller’ is. Hij moet en zal de waarheid zeggen. Het is sterker dan hem zelf. Zijn spontane uitbarstingen en beledigingen lijken die reputatie alle eer aan te doen.

Bovendien gebruikt Trump heel vaak de woorden "believe me". Alsof hij de laatste twijfel wil doen verdwijnen, door te benadrukken dat hij heel goed weet waarover hij praat.
U hoeft mij niet te geloven, maar de feiten spreken dat laatste tegen.