Wordt Griekenland één groot vluchtelingenkamp? - Bruno Tersago

Bruno Tersago woont en werkt in Griekenland. Hij is correspondent voor onder meer VRT Nieuws en schreef een boek over de Griekse economische en budgettaire crisis.

Het is al meer dan een jaar geleden dat foto’s van het verdronken Syrische jongetje Aylan Kurdi de wereld rond gingen. Sindsdien zijn er honderdduizenden vluchtelingen door Griekenland verder gereisd naar Europa. In Brussel werd gesproken over Europese buitengrenzen die vol gaten zaten als een Zwitserse kaas. Vooral het de facto failliete Griekenland werd verweten dat het zijn zeegrens van verschillende duizenden kilometers niet wist te bewaken.

Als reactie sloten verschillende Balkanlanden hun grenzen en bouwden hekken om de vluchtelingen buiten te houden. Het werd hoe langer hoe moeilijker om Griekenland uit te geraken, maar nog steeds kwamen er mensen aan.

Europa lanceerde een relocatieprogramma waarbij 160.000 vluchtelingen uit Griekenland en Italië zouden worden opgenomen in andere EU lidstaten. Frontex, het Europese Agentschap voor het Beheren van de Buitengrenzen, ging de Griekse kustwacht helpen om te verhinderen dat er nog meer vluchtelingen aankwamen en ook de NAVO ging patrouilleren in Griekse wateren voor de Turkse kust.

In maart 2016 sloot Brussel een overeenkomst af met Ankara om te voorkomen dat er nog vluchtelingen op Europese bodem zouden aankomen. Voorwaarde voor die overeenkomst, was om Turkije als veilige derde land te bestempelen; iets wat in Griekenland niet zonder slag of stoot gebeurde.

Net voor de overeenkomst van kracht werd op 20 maart, bracht de Griekse overheid alle vluchtelingen van de Griekse eilanden naar het vasteland. De vijf hotspots op de eilanden Lesbos, Chios, Kos, Leros en Samos werden omgebouwd tot detentiecentra waar mensen die na 20 maart aankwamen, werden opgesloten in afwachting tot ze werden teruggestuurd naar Turkije, zoals afgesproken in de deal. In hun plaats zou de EU dan Syrische vluchtelingen uit Turkije opnemen.

Sindsdien zijn er onmiskenbaar minder vluchtelingen aangekomen op de Griekse eilanden. Brussel haalde opgelucht adem en sprak van een succes, hoewel er in de eerste helft van 2016 toch nog meer mensen in Griekenland zijn aangekomen dan in de eerste zes maanden van 2015.

Ondertussen bleef Griekenland met ruim 48.000 mensen zitten op het vasteland, die geen kant meer op konden. Met heel wat vertraging werd gezocht naar opvangplaatsen, die in de zomer van 2016 nog steeds niet kunnen voldoen aan de basisbehoeften van de mensen die er vast zitten.

Verder schoot de Griekse overheid ook tekort door mensen van verschillende nationaliteiten, met verschillende religies, in kleine ruimtes bij mekaar te zetten, wat voortdurend tot spanningen leidt. Dat die mensen totaal geen idee hebben wat er met hen gaat gebeuren, ondanks het feit dat ze in aanmerking komen voor het EU-relocatieprogramma, maakt het er niet makkelijker op.

Op de Griekse eilanden is de situatie helemaal anders. Op 20 maart waren de detentiecentra leeg, maar druppelsgewijs zijn ze toch volgelopen. Ondanks alle maatregelen om vluchtelingen buiten Europa te houden, komen er sinds maart nog dagelijks vluchtelingen aan.

Dat is natuurlijk heel wat minder dan in de zomer van 2015, maar het is niet helemaal zeker of de daling te maken heeft met de EU-Turkije overeenkomst, dan wel met het feit dat vluchtelingen in Turkije ondertussen goed weten dat de Balkanroute gesloten is. En hoewel hun rol redelijk ondoorzichtig is, kan het niet worden uitgesloten dat de patrouilles van Frontex en de NAVO ook een afschrikeffect hebben.

Tot de mislukte coup in Turkije op 16 juli, kwamen er dagelijks gemiddeld nog een paar tientallen vluchtelingen toe op de eilanden. Na de coup is dat aantal lichtjes de hoogte in gegaan, hoewel de Griekse kustwacht eind augustus een uitschieter van 462 aankomsten in een tijdspanne van 24 uur registreerde. Internationale media maken gewag van een toestroom, maar dat lijkt toch wel enigszins voorbarig. Hoewel er sprake is van een lichte stijging, blijven de aantallen toch nog ver onder de grote stroom die we vorige zomer zagen.

Op het moment van dit schrijven, zitten er ruim 12.400 mensen vast in de voormalige hotspots, terwijl er daar slechts plaats is voor 7.450 mensen. Ze zitten te wachten tot ze worden teruggestuurd, maar worden in het ongewisse gehouden wanneer dat precies zal gebeuren.

Het terugsturen van mensen naar Turkije gebeurt intussen ook niet echt volgens plan. Volgens de laatste gepubliceerde cijfers, zouden er sinds 20 maart 2016 iets meer dan 400 mensen teruggebracht zijn van de eilanden naar de Turkse kust. De EU-lidstaten hebben waarnemers gestuurd naar de Griekse eilanden om het proces op te volgen.

Ook Turkije had twee waarnemers ter plaatse, maar die zijn sinds de mislukte coup teruggeroepen. En het terugsturen is sinds 16 juli helemaal stil gevallen. Alsmaar meer mensen vragen zich ondertussen ook af of Turkije nog een veilig derde land is voor vluchtelingen.

Ondertussen dreigt Ankara om de overeenkomst met de EU op te blazen, als Turken in oktober niet visa-vrij naar de EU-landen mogen reizen. Of dat dreigement zich zal vertalen in een toename van meer vluchtelingen is niet zeker, gezien de Balkanroute gesloten blijft en vluchtelingen ondertussen al andere routes aan het zoeken zijn. Getuige daarvan de vluchtelingen die ten zuiden van de Italiaanse kust dagelijks worden opgepikt.

Op dit ogenblik blijft Griekenland wel met zo'n 60.000 vluchtelingen op het hele grondgebied zitten. Niemand weet wat er met hen zal gebeuren. De EU heeft fondsen voorzien voor de opvang, maar die volstaan voorlopig niet, wat voor een deel ook te maken heeft met het feit dat de Griekse overheid de fondsen niet perfect weet te benutten.

EASO, het Europese Asielagentschap, heeft ruim 20.000 van de vluchtelingen op het vasteland in een pre-registratieronde opgenomen. Zij komen in een asielprocedure terecht, maar of ze zullen worden verspreid over de EU, zoals in het relocatieprogramma was afgesproken, is twijfelachtig.

Een groot aantal EU-lidstaten is namelijk niet meer bereid om vluchtelingen op te nemen. Duits minister van Binnenlandse Zaken De Maiziere opperde ook nog eens het idee om vluchtelingen terug te sturen naar Griekenland omdat Berlijn ze niet langer meer zou kunnen opvangen.

Met een EU-Turkije deal die niet werkt, en een EU-relocatieprogramma dat sputtert, leeft in Griekenland hoe langer hoe meer de overtuiging dat de EU niet in staat is om de vluchtelingencrisis te beheersen. De Grieken krijgen veeleer het gevoel dat hun land zal worden omgetoverd tot een groot opvangkamp voor vluchtelingen die elders binnen de EU niet gewenst zijn.