Waarom zijn de Amerikaanse verkiezingen zo spannend? - Peter Van Aelst

Peter Van Aelst is professor politieke wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en verblijft dit jaar aan de University of California (in Davis). Hij is gespecialiseerd in politieke communicatie.

De inwoners van de VS gaan pas binnen twee maanden naar de stembus, maar de campagne, met al zijn voorverkiezingen, lijkt al een eeuwigheid bezig. Toch verslapt de aandacht van media en vele kiezers niet of nauwelijks. In de meeste Westerse landen zijn de presidentsverkiezingen in de VS een bijna dagelijks item in het nieuws, met dank aan Hillary en Trump als wereldberoemde celebrities.

Een belangrijke reden dat de aandacht niet opdroogt is, naast de entertainment waarde van Trump, het feit dat de race nog niet gelopen is. Clinton domineert al van bij het begin de peilingen, maar op dit moment is de kloof tussen hen beiden weer wat kleiner geworden. Alles blijft dus mogelijk. Zelfs de New York Times laat niet na te vermelden dat, "A victory by Mr. Trump remains quite possible". 

Dat Trump een kans maakt om president te worden van de VS is - zeker vanuit een Europees oogpunt- opmerkelijk. De standpunten van Trump zijn extremer dan die van de gemiddelde Amerikaanse kiezer, hij heeft geen enkele politieke ervaring, én beledigt in een doorsnee speech meer mensen dan een stand-upcomedian op een hele avond.

Het succes van Trump heeft elke campagnewatcher, politicoloog of statisticus met verstomming geslagen. Ter verklaring passeren heel wat argumenten de revue: het diepe ongenoegen ten aanzien van de klassieke politiek, de verslechterende economische positie van een deel van de middenklasse, de immigratieproblematiek en de gigantische bekendheid van het merk Trump, worden het vaakst aangehaald.

De eerste omvattende analyses vragen echter nog tijd. Politicologen in de VS hebben alvast een onderzoeksagenda voor de volgende jaren. Toch zijn er ook redenen voor de spannende race die weinig of niets met Trump van doen hebben.

Er is ten eerste de tegenstander. Hillary Clinton is een fenomeen, maar net als Trump roept Clinton heel wat negatieve gevoelens op. De aversiescores tegen haar zijn historisch hoog, met beduidend meer mensen die haar negatief bekijken dan mensen die een positieve indruk hebben van haar.

De oorsprong van die aversie gaat gemakkelijk twintig jaar terug tot haar jaren als ‘first lady’. Er zijn de schandalen en de twijfel over haar geloofwaardigheid (spreekt ze wel de waarheid?), maar meer nog speelt een gebrek aan sympathie haar parten.

Ze mist het natuurlijke charisma dat haar man Bill net te over had. Ze kan dit compenseren met dossierkennis, strategisch inzicht en tonnen ervaring. Dat wordt zelden betwist, maar het lijkt niet te volstaan.

Kiezers willen niet enkel met hun verstand stemmen, maar ook met hun hart. Voor de kiezers in de VS geldt deze regel extra sterk. De feiten zijn hier vaak ondergeschikt aan het gevoel. 

Het verklaart ook voor een stuk het succes van Bernie Sanders die het Clinton onverwacht moeilijk maakte in de Democratische voorverkiezingen. Zijn slogan “Feel the Bern” gaf mooi weer dat de kiezer iets wil ‘voelen’.

Het is veelzeggend dat in de zeer blauwe staat Californië, waar ik momenteel verblijf, er nergens borden of stickers van Hillary te bespeuren zijn, terwijl er vele auto’s met ‘Bernie 2016’ stickers rondrijden. 

Tijdens de democratische conventie gaf Hillary een meer persoonlijke speech, en steeg meteen haar sympathie score. Ondertussen is die weer gezakt, en schermt het campagneteam Hillary af van al te spontane babbels met journalisten.

Op dit moment kan Clinton slechts op één manier het electoraat enthousiasmeren, en dat is door het inspelen op de diepe, gedeelde aversie ten aanzien van Trump bij een groot deel van de bevolking.

Verkiezingen worden echter niet enkel bepaald door de kandidaten, maar ook door de regels van het spel. Trump hoeft heus niet de helft van de inwoners van de VS te overtuigen om de verkiezingen te winnen. Tijdens de voorverkiezingen overtuigde Trump ongeveer 13 miljoen kiezers, dat is veel, maar ook weer niet op een bevolking van 324 miljoen inwoners. Als je even kinderen en mensen zonder papieren niet meerekent is dat amper 6% van de bevolking.

Tijdens de hele voorverkiezingen hebben er ‘slechts’ 60 miljoen mensen gestemd, bij de verkiezingen in november zullen dat er ruim het dubbele zijn, maar allicht amper de helft van de volwassen bevolking. Kortom, het overtuigen van een kwart van de bevolking kan volstaan om de verkiezingen te winnen.

En daarmee is meteen ook aangegeven waarom veel waarnemers zich niet durven uitspreken over de uitkomst op 8 november: het is koffiedik kijken wie er die dag zal opdagen.

Zullen de Bernie supporters met enige tegenzin hun stem voor Hillary uitbrengen? Kan Trump voldoende nieuwe kiezers aantrekken of oude kiezers met een bloedhekel aan politiek naar de stembus lokken?

Antwoorden op die vragen ontbreken, en daarom durft niemand hardop zeggen wat in alle cijfers en voorspelling te lezen staat: dat de kans wel héél groot is dat Hillary Clinton de volgende president van de VS wordt.