Naar een "verturksing" van Cyprus? - Lukas De Vos

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws, gespecialiseerd in de Europese instellingen en internationale relaties.

Het ziet er niet naar uit dat de lepe middenstander die aan de Groene Lijn tussen het Griekse en het Turkse gedeelte van de Cyprische hoofdstad Nicosia bar Checkpoint Charlie openhoudt zijn doening snel zal moeten sluiten. Nochtans waren beide partijen, de Europese, internationaal erkende Republiek Cyprus met zijn Griekse bevolking (80 %) en de bezette TRNC, ver gevorderd met de voorbereiding van de hereniging.

Vier van de zes onderhandelingshoofdstukken zijn zo goed als rond, twee andere – gebiedsafbakening en veiligheidswaarborgen – vergen een ruimer akkoord met de voogdijlanden Griekenland en Turkije, en de VN.

Op 23 augustus komt er een marathonronde van acht ontmoetingen tussen Cyprisch president Nikos Anastasiadis en de republikeins-liberale would be leider van het Noorden, Mustafa Akinci. Die moeten afgewerkt zijn tegen half september, waarna overleg in New York begint met de VN-bemiddelaars. Komt er een gemeenschappelijk platform, dan volgt in november het vijfpartijenoverleg, en kunnen beide bevolkingsgroepen op Cyprus zich uitspreken over de uitkomst ten laatste in maart 2017.

Dat is de deal. Er zit evenwel nogal wat wishful thinking in. En hypothetische goodwill. Dat Bar Checkpoint Charlie zich geen zorgen hoeft te maken, heeft veel vandoen met de uitgelokte, zo niet zelf geënsceneerde putsch van Tayyip Erdogan in Turkije. Die heeft de betrekkingen tussen NAVO-partners Griekenland en Turkije danig bekoeld, om niet te zeggen grondig verstoord.

Begin augustus trok de Griekse minister van Buitenlandse Zaken, Nikos Kotzias, een bijzonder pessimistisch besluit uit de repressie en de machtsconcentratie waarmee Erdogan zijn tegenstanders wil knevelen, nu hij er niet in geslaagd is langs democratische, parlementaire weg de alleenheerschappij te veroveren.

Kotzias had het handig ingekleed. Op 20 juli, de 42e herdenkingsdag van de Turkse invasie op Cyprus, en op 2 augustus, verzuchtte hij: “Het aandeel van het leger, en met name van de bezettingstroepen in Noord-Cyprus, in de putsch tegen de democratie in Turkije bewijst dat er alleen een oplossing voor het eiland kan komen als aan twee voorwaarden voldaan is: de terugtrekking van de volledige bezettingsmacht; en de afschaffing van de zogenaamde veiligheidswaarborgen die Turkije aan zijn volksgenoten verzekert”.

Dat was zo goed als herhalen wat het verwijt was ten tijde van de Engelse kolonisatie. “Perfidious Albion” is nu “perfidious Turkey” geworden: onbetrouwbaar. Want de lange tenen van de Turkse autocratie deden prompt het calimerocomplex van Ankara uitbarsten: “De Grieken moeten hun mond houden. Ze hebben zelf boter op het hoofd. Want in 1963 (toen de Turkse enclaves ontstonden, ook in Nicosia) en in 1974 (bij de poging tot staatsgreep van de EOKA B, gesteund door het kolonelsbewind in Athene) stonden zij zelf aan de kant van de coupplegers, en gaven ze steun aan de Enosis, de aanhechting van Cyprus bij het Griekse moederland.”

Op een onthechte manier kunnen onderhandelingen, zeker na de fake putsch in Turkije, nauwelijks nog van start gaan. Daar zijn drie redenen voor: de aanmatigende houding van Erdogan en zijn islamiseringspolitiek; de vete tussen Akinci en zijn “eerste minister” Hüseyin Özgürgün in de TRNC; en het weeë wantrouwen in Cyprus zelf, dat bekomt van een diepgaande economische crisis.

De TRNC kijkt met huiver naar de islamiseringspolitiek van Erdogan. Zo valt de schrapping door het Grondwettelijk Hof in Ankara van bestraffing bij seks met min-15-jarigen in slechte aarde. Ook voor de TRNC blijft dat seksueel misbruik, zelfs al roept Ankara voor uitingen van misnoegen daarover de zaakgelastigde van Oostenrijk op het matje.

Oostenrijk ziet daarin overigens, samen met de mogelijke herinvoering van de doodstraf, een reden tot 'no pasarán' voor de Turkse toetreding tot de EU.

Er is meer. De knieval van Erdogan voor Rusland (met uitzicht op herstel van de economische betrekkingen) schept twijfels voor Cyprus: zal Rusland nog blijven vasthouden aan zijn principieel standpunt om alleen de Republiek Cyprus te erkennen? En wat betekent de uitspraak van de Turkse eerste minister Binali Yildirim dat zijn land “ongeacht de omstandigheden altijd ter plekke zal blijven om de veiligheid van de Turkse broeders te garanderen”?

Niet direct dat Ankara van plan is zijn 35.000 soldaten terug te trekken uit het Noorden. Het voorgenomen – maar te elfder ure uitgestelde – driedaags bezoek van de Turkse minister van BZ Mevlut Cavusoglu begin augustus zette ook al kwaad bloed, net als de kortsluiting op 24 mei. Toen verliet een boze Cyprische president een banket dat de Turken gaven op de Humanitaire Wereldtop in Istanboel, en brak hij een geplande ontmoeting met Akinci af, omdat Erdogan slinks probeerde meer erkenning te verwerven voor de TRNC (die door geen enkel land erkend wordt).

Dat de Turkse ambassadeur, en die van Azerbeidzjan, half augustus aanwezig waren op de “Turks-Cyprische Cultuurdag” in de Hongaarse hoofdstad Boedapest, doet nog erger vermoeden. De bijeenkomst werd er mede geleid door de fascistische partij Jobbik. En dat Turkije nu vluchten naar Noord-Cyprus als binnenlandse reizen beschouwt, en niet langer van een internationale terminal laat vertrekken, verhoogt de indruk dat een stille annexatie aan de gang is.

Dat wordt bevestigd door de poging van Erdogan om het jeugdbeleid in de TRNC te islamiseren. Met instemming van het plaatselijk parlement was een “coördinatiecomité” opgericht dat religieus geïnspireerde sport- en cultuurprojecten ging financieren. Meteen haalden een paar duizend betogers in Noord-Cyprus fors uit naar de amper verhulde afbouw van de lekenstaat, met voorschriften voor het gebruik van de koran, de Arabische taal, en de Ottomaanse gebruiken.

Onder impuls van verkozene Zeki Celer sprak het Grondwettelijk Hof zijn veto uit, en “president” Akinci was wat blij dat hij de wet kon terugsturen naar het parlement. Want het botert niet tussen Akinci en Erdogan, al sinds de regeringswissel van 2015. Toen liet Erdogan zich denigrerend uit over Akinci, die hamerde op “twee zusterstaten”. Erdogan ziet hem gewoon als een landvoogd, niet als een gelijke. Akinci schaart zich nu achter de bepaling dat jeugdbeleid een plaatselijke bevoegdheid is, niet die van Ankara.

Dat zijn premier hem uitkaffert dat hij te veel toegevingen heeft gedaan in het overleg met de Republiek, legt hij naast zich neer. Hij ziet ook met lede ogen hoe de nationalistische overheid (coalitie URP/DP) stokken in de wielen steekt van de kleinhandelaars.

Zo heeft Özgürgün opnieuw de steun ingetrokken voor Cyprische landbouwproducenten die aan internationale beurzen willen meedoen. Dat snijdt, want 60 tot 75 % subsidie was gewoon. Wie nu naar een Italiaanse beurs wil, moet zelf betalen, tenzij hij een paspoort heeft van de TRNC. Of Turkije.

En de regering versoepelt de inburgering: wie elf jaar onafgebroken contractueel gewerkt heeft, mag de nationaliteit verwerven, met stemrecht. Een sluipende verstoring van de bevolkingsevenwichten op het eiland, en een nauwelijks verborgen “verturksing”, aangepord door Ankara. Akinci neigt meer naar oppositieleider Ali Talat (dezelfde die destijds met zijn vroegere vakbondskompaan, de communist Christofias, nauwere samenwerking met het Zuiden regelde, in stroomvoorziening, telefonie, en handel).

Talat hoopt dat de herenigingsgesprekken afgerond zijn voor eind dit jaar – dan vermijdt men de verkiezingen van 2017 in Cyprus, en kan men de aanvoer van Israëlisch aardgas naar Europa via Cyprus betonneren.

Economie is en blijft een heikel punt op Cyprus. De crisis die in 2009 begon en haar hoogtepunt bereikte in maart 2013, toen de tweede bank failliet ging, en EU en IMF met 10 miljard moesten bijspringen, is bezworen.

De leningen zijn terugbetaald, de reële groei is nu 2,7 %, bouw, horeca en (scheeps)vervoer zitten in de lift. Vastgoedprijzen zijn gestabiliseerd. Het aantal registraties van nieuwe ondernemingen zit weer op het niveau van voor de crisis. Alleen de financiële dienstensector en de handelsbalans blijven kwakkelen.

Blijvende knelpunten zijn een regeling voor de 200.000 Grieken die na 1974 verdreven zijn uit het Noorden (één derde), omdat hun eigendommen vaak genaast of gekraakt zijn – bouwen op hun gronden mag wel, huizen innemen wordt afgeraden.

En de Turkse weigering zich neer te leggen bij VN-resoluties. Typisch is de onwil om in Famagusta de haven van Varosha, nu een spookdorp, over te dragen aan de VN, ondanks resoluties 550 en 789. De stad zelf verkruimelt, oude (christelijke) monumenten en het Venetiaanse plein zijn schromelijk verwaarloosd.

De (Griekse verkozen) burgemeester van Famagusta, Alexis Galanas, herhaalde enkele dagen geleden op een congres in een buitenwijk wat hij me vorig jaar in Nicosia toevertrouwde: er is geen plaats voor optimisme. “De Turken werken altijd aan een fait accompli. In Famagusta. Maar ook in Morfou. Ze schenden onze religieuze rechten. En ze azen op onze rijkdom”. Dat in Turkije de populariteit van Erdogan met 20 punten is gestegen tot 68% belooft weinig goeds.

Er is daarom een nieuwe economische drie- of vierhoek in de maak: Cyprus-Egypte-Griekenland, aangevuld met Israël.

Voor de barkeeper van Checkpoint Charlie zijn er geen grote zorgen. Hij ziet hoe Cyprus een Berlijnse bol blijft: twee lagen en een bufferzone tussenin. Voor zijn handeltje is dat zo slecht nog niet.