Europa kaalgeschoren - Maja Wolny

Maja Wolny is een Poolse schrijfster en journaliste. In 2003 verhuisde ze naar België en werkte er als correspondente, boekhandelaar, museumdirecteur en columniste. Ze woont afwisselend in het Poolse Kazimierz Dolny en in Koksijde aan de Belgische Kust.

Naast Duitsland, Frankrijk en Nederland ontvangt België het hoogste aantal Oost-Europese gedetacheerden. Tegenwoordig kent zowat iedereen wel iemand die ooit met een ploeg Polen zijn of haar huis of appartement heeft opgeknapt of verbouwd. Polen, als grootste Centraal-Europese EU-lid, levert dan ook het grootste aantal werknemers. Maar liefst een half miljoen Polen werken als gedetacheerde. Meer dan de helft van die detacheringen vindt plaats in de sectoren bouw, industrie en zorg. Zo vullen Polen en andere Oost-Europeanen de openstaande vacatures van Europa in. Want de Poolse bouwvakkers, truckers, verpleegsters en loodgieters zijn levensnoodzakelijk voor de Europese en de Belgische industrie. Vaak oefenen de Oost-Europese mensen de klussen uit waarvoor de Westerse werkloze zijn neus ophaalt.

’s Avonds trekken de gedetacheerden naar Aldi of Carrefour voor een paar blikken pils en een eenzaam worstje. Ze gaan niet stappen, ze leven met drie, vier collega’s in een krappe flat. Op zaterdag gaan ze niet shoppen, dan kloppen ze overuren. Op zondag bezoeken ze soms een Poolse kerkdienst, doen ze de was en bellen naar hun gezinnen in een dorpje ver weg in het oosten van Europa. Ze sturen maandelijks 1500 euro naar hun vrouwen die intussen het huis verbouwen, het huishouden runnen, de kinderen opvoeden en zelf hard werken, bijvoorbeeld als kapster of als verkoopster in de lokale sklep spozywczy (kruidenier) voor een maandelijks loon van net geen 300 euro.

Deze gedetacheerden rapen de kruimels van de tafels van overvloed. En zo lang er veel overschotjes waren, tolereerde iedereen al die hardwerkende en sympathieke Waldeks van “Thuis”. Maar overal in het westen vreest men nu achteruitgang en schaarste. Sympathieke Waldek wordt plots schuldige Waldek. Het is blijkbaar door Waldek dat de Britten uit de Europese Unie stappen. En dat er tegen 2020 meer dan twintigduizend jobs in de Belgische bouwsector kunnen verdwijnen, ook dat heet Waldeks schuld te zijn.

In de ideale wereld zouden Waldek, Wout en Walt even veel verdienen. Ze zouden allemaal in even grote huizen wonen en even vaak naar de zon op reis gaan in het gezelschap van even prachtige en gelukkige partners. Maar onze wereld is helaas niet ideaal.

Niemand uit de EU hoor je klagen wanneer Belgische en andere West-Europese bedrijven gigantische winsten halen uit de Oost-Europese markten. Want het grootkapitaal mag zijn rijkdom en macht zonder beperking detacheren naar het land van keuze. Ik herinner me een anekdote over de firma Gilette die een feestje bouwde na de val van de Berlijnse muur. De Gilette-bonzen hieven het glas op “de miljoenen ongeschoren Oost-Europese oksels”. Bedrijven als Gilette trokken op mercantiele kruistocht tegen dat oostelijke oksel- en schaamhaar en de lange Poolse snorren. Nu, twintig jaar later, mag het feestje voor de westerse bedrijven blijven duren, want de koopkracht van de consument in het “nieuwe” Europa stijgt. Scheerschuim verkoopt steeds beter.

Heineken koopt Zywiec, de grootste Poolse brouwerij. Westerse banken kopen Poolse banken. Een concern als Nestlé koopt heerlijke Poolse bronwaters. Binnen de EU heerst vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal, net wat u zegt. Waarom zouden Poolse werknemers dan niet in het westen mogen concurreren?

Belgische bedrijven pikken een dikke graankorrel mee. Een onderneming als GHELAMCO is door hard en kundig werk en een correcte prijszetting tot dé grootmacht van de kantoorbouw in Polen uitgegroeid. Net zoals de Poolse gedetacheerde loodgieter of bouwvakker in België hard en kundig werkt aan een correcte prijs. Ik hoor Marianne Thyssen niet zeggen dat al die buitenlandse bedrijven in Polen niet mogen concurreren. Maar Waldek, tja, die zijn Europese vrijheid van dienst en persoon moet blijkbaar wél worden beknot.

Vrij verkeer van diensten is (of was?) een van de pijlers van de Europese interne markt. ‘Gelijk loon voor gelijk werk’ klinkt mooi in het Nederlands. In vrije vertaling naar het Pools of Bulgaars betekent de slogan: “Beste bijna werkloze gedetacheerde, niemand gaat je nog in dienst nemen want door de nieuwe Europese wetgeving ben je te duur geworden”.

Vorige maand was ik door de redactie van MO*-magazine uitgenodigd om deel te nemen aan een debat over zwartwerk in Europa. Het voorstel van Marianne Thyssen over de detachering was het uitgangspunt van het gesprek. Een van de panelleden vertegenwoordigde een belangrijke vakbond. Hij vertelde ironisch over een tevreden Vlaamse werkgever die Litouwse arbeiders in dienst heeft. De werkgever is opgetogen omdat de Litouwers 10-11 uur per dag werken, nooit staken en nooit een premie vragen. Ze zijn ook geen lid van een vakbond. “En de vraag is”, zo voegde de vakbondsman eraan toe, “of we hen überhaupt in onze vakbond ooit als leden zouden aanvaarden, want hun houding is tegenstrijdig met wat de bestaande leden willen”.

In een ideale wereld zouden de regeringen van Oost-Europese landen hun werkloosheid niet naar het rijke Westen hoeven te exporteren. Maar de werkelijkheid is helaas anders. ‘Gelijk loon voor gelijk werk’ betekent op dit moment voor ongeveer twee miljoen mensen uit de Oost-Europese lidstaten dat ze hun detacheringsinkomsten binnenkort kunnen verliezen. Het voorstel van Marianne Thyssen betekent voor velen van hen groeiende armoede. Of dat de Europese gedachte in Oost-Europa glans geeft, is een retorische vraag.

Voor de consumenten in een land als België betekent de beknotting van werkgelegenheid voor Oost-Europeanen op termijn een prijsverhoging. Maar laten we niet naïef zijn: als de detachering wordt beknot, zal een massale golf zwartwerk West-Europa overspoelen. Gedetacheerde Waldek zal terugkeren als zwartwerker Waldek. Want met dit soort regels in een geglobaliseerde wereld is het zoals met scheren: zelfs als je het beste Gilette-mesje gebruikt, groeit na een tijdje het haar toch terug.