Gebetonneerd - Marc Hooghe

Marc Hooghe is gewoon hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven.

Het Britse referendum over de brexit ligt nu bijna een maand achter ons, en de overgang kon niet abrupter zijn. In de vroege ochtend van 24 juni heette het nog dat het Britse volk had gesproken, en dat het voor iedereen duidelijk moest zijn dat men genoeg had van de bureaucratie in Brussel.

Wat is er sindsdien gebeurd? De kapiteins van de brexit-campagne hebben als eerste het zinkende schip verlaten, nadat ze hadden toegegeven dat de campagne op leugens gebaseerd was. De Britse regering zendt voortdurend tegenstrijdige signalen uit: nee hoor, de exit hoeft niet onmiddellijk te starten, we kunnen rustig de tijd nemen, er is niets dringend, en we willen vooral goede vrienden blijven. Wat is het nu?

Het is gemakkelijk en stoer “nee” te zeggen tegen de anonieme Europese bureaucraten, maar de volgende dag begint het echte werk. Gewoon een paar willekeurige voorbeelden. Alleen al in ons land wonen er 23.974 Britten, en die mogen hier wonen omwille van het vrij verkeer van personen binnen de Unie. Wat gaan we doen de dag dat Londen er echt uit trekt? Gaan we al die mensen vragen een verblijfsvergunning aan te vragen? Of gaan we ze allemaal deporteren naar Calais, waar ze de boot kunnen nemen naar hun vaderland?

Omgekeerd leven er 3.025.000 EU-onderdanen in het Verenigd Koninkrijk, en voor hen geldt natuurlijk net dezelfde vraag. Tel daarbij nog eens al de historisch verworven rechten (pensioen, ziekteverzekering, eigendom, afstamming, …) van al die personen, en dan ziet u al het probleem voor zich: als we echt de brexit gaan uitvoeren, dan zal dat tot onnoemelijk veel processen leiden, en een legertje advocaten zal hier levenslang een carrière kunnen op bouwen.

Natuurlijk hebben de Britten het recht soeverein over hun eigen lot te beschikken. Alleen gaat het allemaal niet zo gemakkelijk als men dat zou willen. Er is wat we het ‘acquis communautaire’ noemen, zeg maar alles wat de Europese Gemeenschap gedaan heeft sinds het Verdrag van Rome van maart 1957. Het gaat om tienduizenden pagina’s tekst, over de regels voor landbouwsubsidies, normen voor olijfolie, de kwaliteit van het drinkwater, tot de roaming-tarieven voor internet. Al die Europese wetgeving heeft een enorme impact op ons dagelijks leven, alleen beseffen we het zelf niet altijd zo goed.

Twee maanden geleden stelde Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten zelfs in alle ernst voor dat vrouwen niet echt nood hebben aan 14 weken moederschapsverlof bij de geboorte van een kind. Ze vergat daarbij dat die 14 weken zijn vastgelegd in een Europese richtlijn (voor de liefhebbers: Richtlijn 92/85/EEG). Belgische politici mogen zich dus niet eens bemoeien met die 14 weken. Alle aanstaande moeders in ons land mogen dus gerust op beide oren slapen: Gwendolyn Rutten is zelfs niet bevoegd om hen hun veertien weken verdiende rust af te nemen.

Dit voorbeeld illustreert nogmaals hoe groot de invloed van de Europese Unie op ons dagelijks leven is geworden, zelfs al zijn we daarvan niet altijd bewust. Voor nieuwe lidstaten is het ‘acquis communautaire’ een enorme uitdaging: zij worden verondersteld alle verworvenheden van de Europese Unie over te nemen, voordat ze volwaardig lid kunnen worden. Ja, daar hoort ook een elementair respect voor de mensenrechten bij, en het is dus uitgesloten dat de huidige Turkse regering ooit tot het lidmaatschap kan worden toegelaten.

Wat de Britten allicht onderschat hadden: ook zij krijgen nu te maken met een ‘acquis communautaire’, maar dan omgekeerd. Voor zo goed als elke rechtsregel sinds 1973 (de Britse toetreding tot de Unie) zal moeten worden nagegaan wat nog geldig is, en zo ja, voor wie, en wat er moet gebeuren met de historisch verworven rechten, en welke overgangsmaatregelen noodzakelijk zijn. Officieel heet het dat twee jaar voldoende zullen zijn om al die juridische problemen op te klaren. In werkelijkheid weten we dat zoiets gerust twintig jaar kan duren.

Wat is de relevantie van dit alles voor ons land? Ook in België dromen sommigen van een ‘big bang’, waarbij in één pennentrek komaf wordt gemaakt met 176 jaar gemeenschappelijke geschiedenis. Heel het ‘acquis belge’ kan dan terug onderhandeld worden. Ik zou zeggen: veel succes ermee. N-VA-kamerlid Hendrik Vuye vond het zelfs nodig te zeggen dat onze Grondwet in 2019 gewoon kan opzij gezet worden, enigszins op dezelfde manier als waarop Erdogan nu de Turkse grondwet interpreteert.

We leven in een tijd waarin simplistische en leugenachtige slogans gemakkelijk de overhand halen – dat heeft het brexit-referendum nogmaals bewezen. Maar tegelijk moeten we er ons van bewust zijn dat de Europese volkeren na 1945 hebben besloten hun toekomst aan elkaar vast te klinken, en alles wat er de voorbije zeventig jaar is gebeurd, staat in het teken van die Europese integratie. Het staat iedereen natuurlijk vrij er zijn eigen ideologisch standpunt op na te houden, en te pleiten voor een zich terugplooien op de eigen kleine culturele gemeenschap. Wat we wel moeten weten: als we die populistische reflex volgen, dan verdwijnt ook alles wat wij samen, hier in Europa, de afgelopen zeventig jaar hebben opgebouwd. Dat is een verschrikkelijke prijs.