Waarom bemoeit het Turkse leger zich met politiek? - Burak Nalli

De afgelopen decennia heeft het leger in Turkije al verschillende keren een staatsgreep gepleegd. De reden daarvoor moet gezocht worden bij het ontstaan van de Turkse republiek en de rol van Ataturk daarbij.
opinie
Opinie

Burak Nalli is politieke wetenschapper die zich specialiseert in Turkije.

Recep Tayyip Erdogan. Je mag zijn voorstander of tegenstander zijn. Maar in geen enkel geval mag je een staatsgreep steunen. Want als democraten zijn we voorstanders van de seculiere rechtsstaat en mag er enkel gebruik gemaakt worden van democratische middelen als er ongenoegen heerst over een bepaalde regering: alternatieve media opzetten, lezingen organiseren, protesteren, openbaar vervoer platleggen, flyeren, een openbare plaats bezetten en er vooral voor zorgen dat objectieve informatie doorsijpelt tot bij de bevolking.

Want de geschiedenis toont ons dat militaire ingrepen niet het gewenste resultaat opleveren. Na de staatsgrepen in 1960 en 1980 in Turkije zijn duizenden mensen vermoord, berecht, gevlucht... Maar het ergste resultaat van al dit geweld is de verdere politieke polarisering die er in de regio heerst sinds de 19e eeuw als gevolg van een verschillende levensbeschouwing en levensstijl onder de bevolking die ik in mijn eerdere opiniestukken heb toegelicht

Einde van het Ottomaanse Rijk

In al mijn opiniestukken blijf ik de nadruk leggen op de overgang van het Ottomaanse Rijk naar de Turkse Republiek. Want daar ligt de sleutel van bijna alle hedendaagse maatschappelijke problemen van Turkije. Het is jammer dat in Vlaanderen weinig intellectuelen deze link leggen en de gebeurtenissen op een wetenschappelijke en objectieve manier analyseren. De ene lijkt Erdogan te steunen, de andere lijkt Fethullah Gulen te steunen en nog anderen lijken materiële voordelen te putten uit hun standpunten.

Weinigen weten waarom Turkije op het vlak van militaire inmenging in de politiek afwijkt van pakweg België of Canada. De late Ottomaanse periode is gekenmerkt door een reeks opstanden en staatsgrepen waaronder één door het Comité van Eenheid en Vooruitgang (waar Atatürk een bepaalde tijd lid van was) in 1908. Van 1908 tot 1923 (einde van het Rijk) krijgen de Ottomaanse sultans niet meer de kans greep te hebben op de situatie en wordt het Rijk bestuurd door het Ottomaanse leger met alle gevolgen van dien tijdens en na de Eerste Wereldoorlog.

Atatürk

Na de Eerste Wereldoorlog weigert Atatürk, die zelf officier was in het leger, gehoor te geven aan de Ottomaanse bevelen, verwerpt het Verdrag van Sèvres (1920) dat was ondertekend door de Ottomanen en geallieerden, gaat naar Anatolië, organiseert er een volksopstand, begint en wint een oorlog tegen de Grieken en dwingt de geallieerden het Verdrag van Lausanne (1923) te ondertekenen ter vervanging van Sèvres, wat tegelijkertijd de oprichting van de Turkse Republiek kenmerkt.

De moderne Turkse Republiek is dus eigenlijk opgericht door een officier die door opstand een einde heeft gemaakt aan het Ottomaanse Rijk en van 1923 tot 1927 zijn lidmaatschap van het leger en zijn staatsleiderschap heeft gecombineerd om vervolgens een westerse levensstijl op te leggen aan een bevolking waarvan een groot deel vrome moslims zijn. De verandering en secularisering die de Westerse landen hebben bereikt in enkele honderden jaren tijdens de Verlichting heeft Atatürk getracht in één klap te bereiken door het op te leggen aan zijn onderdanen. Om ervoor te zorgen dat deze seculiere maatregelen niet ondermijnd zouden worden gaf hij in de wetten het leger de taak om te waken over het behoud van deze seculiere maatregelen en om in te grijpen indien nodig. Daarom werd toelating en afstuderen op de militaire school onderworpen aan zeer strenge voorwaarden en controle. Sindsdien grijpt het leger in als het van mening is dat het secularisme bedreigd wordt. Dit gebeurde in 1960, 1971, 1980 en 1997.

Polarisering

Deze feiten vormen de basis van mijn overtuiging dat het DNA van de Turkse Republiek niet gestoeld is op een gezond fundament. Sinds de oprichting in 1923 is er voortdurend spanning tussen verschillende maatschappelijke actoren. De reden hiervoor is dat de staat niet is opgericht volgens de wens en wil van de bevolking, maar om een bepaalde ideologie intact te houden. Daarom proberen de verschillende ideologieën en politieke partijen te infiltreren in de staat en het establishment, om ze te bemachtigen en vervolgens hun eigen voorkeuren op te leggen aan de rest van de bevolking, zoals Erdogan dat in de afgelopen 14 jaar op meesterlijke wijze heeft gedaan. Dat is de reden waarom verschillende groepen elkaar zoveel beschuldigen met “landverraad”.

Hoe dan ook zit Erdogan steviger in het zadel dan eender welke leider sinds 1923. Hij lijkt zeer vastberaden om niet te buigen en blijft zijn gekende stijl hanteren tegenover de andere 50 procent van de bevolking die niet op hem stemt. De twee polen lijken ook steeds meer gepolariseerd te geraken. Als gevolg daarvan zien we dat de uitingen van het ongenoegen van de oppositie telkenmale harder is dan de keer daarvoor: in 2007 zeer vredevolle “Republikeinse Meetings” met miljoenen seculiere Turken op straat, in 2013 de Gezi-protesten in Istanbul die uit de hand liep maar snel onder controle werden gebracht door de onzachte aanpak en in 2016 de poging tot staatsgreep door ontevreden officieren.

Als de huidige maatschappelijke actoren niet van stijl veranderen en de verschillende politieke polen niet verzoenen vrees ik het ergste voor het land en acht ik in de komende jaren een veel grotere opstand en schermutselingen mogelijk, wat funest kan zijn voor het land. Turkije moet snel werk maken van een consensuscultuur in de politiek met respect voor de persvrijheid, vrije meningsuiting, gelijkheid van man en vrouw en pluralisme. Eigenlijk hoeven we niet ver te zoeken: de Criteria van Kopenhagen schrijft het beste recept voor, maar blijkbaar wordt politieke besluitvorming niet vorm gegeven door het intellectueel vermogen. Laten we toch hopen dat men ooit meer gehoor geeft aan Albert Einstein die zei “the measure of intelligence is the ability to change.”

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen