Naar een nieuw Europa: het Saturnusmodel - Mark Eyskens

Mark Eyskens is ex-premier en minister van staat. Hij was jarenlang een boegbeeld van CD&V.

Van de 70% Britse kiezers die zijn opgedaagd om te stemmen over het brexitreferendum heeft een meerderheid van 51,9% de regering aangemaand om de Europese Unie te verlaten. Premier Cameron heeft gegokt, nipt verloren en betaalt nu de tol met het einde van zijn politieke loopbaan. En het Britse politieke landschap is meteen in een puinhoop herschapen.

Cameron heeft tijdens de campagne onvoldoende onderstreept dat hij van de leiders van de Europese Unie een aantal concessies had bekomen van aard om de ongerustheid van de eurosceptici te kalmeren.

De Britse eerste minister heeft te weinig gewaarschuwd dat in de hypothese van een Brexit het Verenigd Koninkrijk wellicht uiteen zou vallen aangezien en Schotland en Noord-Ierland in elk geval in de Europese Unie willen blijven.

De anti-Europeanen, aangevuurd door de opportunistische Boris Johnson, hebben vooral het beeld van een oncontroleerbare immigratiegolf opgeroepen, vandaag het gedroomde argument om de kiezers angstzweet te bezorgen. Demagogen, populisten en nationalisten van allerlei slag likkebaarden van de “eigen-volk-eerst”-reflexen van zeer veel kiezers.

Maar wat nu? De nieuwe Britse regering zal wellicht in de maand september aan het parlement vragen om artikel 50 van het verdrag van Lissabon in werking te stellen. Dit artikel opent de procedure die moet leiden tot de uittreding van een lidstaat na onderhandeling over de modaliteiten.

De voorziene periode bedraagt twee jaar. In de politiek is dit een lange tijd en er kan nog veel gebeuren. Kenners van de Britse samenleving beweren dat indien een nieuw referendum nu zou worden gehouden over dezelfde vraag, wellicht een meerderheid zou stemmen tegen Brexit. De Engelse publieke opinie is immers geschokt door de negatieve effecten van een breuk met de Europese Unie en dit niet alleen op financieel en economisch gebied.

Het is niet helemaal uit te sluiten dat de nieuwe Britse regering onder conservatieve leiding uiteindelijk nieuwe verkiezingen uitschrijft waarbij in het Lagerhuis een pro-Europese meerderheid zou worden verkozen, die kan weigeren artikel 50 in werking te stellen.

Het brexitreferendum was niet bindend en kan dus in principe door een democratisch verkozen parlementaire meerderheid van de tafel worden geveegd.

Inmiddels lijkt het seïsme, verwekt door brexit, een buitenkans om werk te maken van een echt Europees herstelbeleid, ook institutioneel, waarbij grote aandacht moet worden besteed aan het aanpassen van de Europese architectuur.

Ook als Groot-Brittannië op termijn de Europese Unie verlaat, blijft dit land toch nog steeds behoren tot Europa. Dit geldt ook voor een aantal landen op het Europese continent die nog geen lid van de Europese Unie zijn en zelfs voor een aantal landen, die moeite hebben om lid van de Europese Unie te blijven.

Kortom er moet gedacht worden aan een Europees samenwerkingsverband en integratiemodel dat ik het “Saturnusmodel” zou willen noemen. Dit veronderstelt een dikke planeet van landen in de kern die het beginsel van de “ever closer Union” belijden, het pad bewandelen van de toenemende federalisering en gebruik willen maken van het verdragsartikel over de "enhanced cooperation”.

Leidt het Saturnusmodel tot een Europa met verschillende snelheden? Uiteraard! Maar so what? Dat is immers vandaag reeds het geval met de Monetaire Unie waarvan niet alle EU landen lid zijn. Ontstaat dan een Europa à la carte? Ja! Maar dit is te verkiezen boven een Europa waar men niet meer bereid is samen te tafelen en waar ex-partners met het vaatwerk gooien.

Rond de kernlanden kunnen zich landen groeperen - zoals de ringen rond de planeet Saturnus – volgens modaliteiten van associatie en samenwerking onder diverse aspecten. Zo kan aan Groot-Brittannië een vorm van handelsassociatie worden voorgesteld, wat veronderstelt dat ook wordt onderhandeld over een eventueel gemeenschappelijk buitentarief en een min of meer gecoördineerd wisselkoersbeleid tussen enerzijds het pond en anderzijds de euro.

Engeland zal dan echter ook een aantal verplichtingen op zich moeten nemen. Sommige Europese leiders, blijkbaar zeer getraumatiseerd door de brexit, leggen harde verklaringen af waarbij banvloeken tegen Groot-Brittannië worden uitgesproken. Dit lijkt mij niet zeer wijs. Een vechtscheiding zou nadelig zijn voor beide partijen.

Een versterkte Europese Unie moeten resoluut werk maken van het organiseren van een gemeenschappelijk beleid voor vluchtelingen en immigranten en een efficiënt controlesysteem aan de Europese buitengrens, o.m. via Frontex.

De oprichting van een hechte en beveiligende bankenunie, een gemeenschappelijk immigratiebeleid, een digitale unie, een Europees klimaatbeleid zijn absoluut noodzakelijk.

Op economisch vlak moeten de normen van Maastricht - 3% toegelaten budgettair tekort en 60% toegelaten openbare schuldgraad - en die nota bene in 1991-92 werden genegotieerd toen de marktrentevoeten schommelden rond 10%, worden aangepast.

Het 60% toegelaten schuldplafond kan aanzienlijk worden opgetrokken bij een marktrente van minder dan 1% en wat daar nog bovenuit stijgt in bepaalde landen zou, onder stringente voorwaarden, kunnen worden omgezet in een echte Europese obligatielening.

Deze europeanisering van een deel van de schulden van de lidstaten veronderstelt uiteraard de oprichting van een Europese thesaurie, een Europees ministerie van financiën en tenminste de mogelijkheid om een of andere Europese consumptiebelasting te heffen.

Wat het begrotingsbeleid betreft moet het onderscheid worden gemaakt tussen goede deficits, als die uit investeringsuitgaven voortspruiten, en slechte deficits, als die het gevolg zijn van consumptie-uitgaven. Alle landen, bijgestaan door het plan Juncker, moeten veel grotere inspanningen doen op het stuk van overheidsinvesteringen met een groot multiplicatoreffect.

Het democratisch gehalte van de Europese Unie kan worden verbeterd door in het Europees parlement bijvoorbeeld 10% van de parlementairen te laten verkiezen in een Europese federale kiesomschrijving, die alle lidstaten zou omvatten. Deze parlementairen zouden dan spreken namens Europa en niet meer uitsluitend in naam van nationale belangen.

Het is ook denkbaar dat de Europese Raad in steeds meer domeinen zou beslissen met gekwalificeerde meerderheid en dat vervolgens bepaalde beslissingen van de Europese Raad door het Europees parlement bij gekwalificeerde meerderheid zouden kunnen worden “overruled”, zoals dit ook het geval is in het Amerikaanse Congres. 

De landen van Europa die niet tot de Europese Unie van kernlanden zouden toetreden, zouden wel lid kunnen worden van een Europese Gemeenschap die als het ware de kernlanden zou omringen in een ruime en flexibele pan-Europese samenwerkingsdynamiek.

Ze zouden dan zelf kunnen beslissen of en volgens welk ritme zij maatregelen zouden nemen die hen dichter zouden brengen bij het beleid van de kernlanden. Brexit heeft uiteraard voor gevolg dat de toekomst van de Europese integratie hoofdzakelijk zal worden opgehangen aan de as Parijs-Berlijn met een toenemende invloed van het grote Duitsland in de Europese Unie. Het is evident dat deze evolutie met name in Frankrijk tot heel wat wrevel en weerstand kan leiden.

Er wordt nu reeds gefluisterd dat de Duitse bondskanselier aan president Hollande de verzekering zou hebben gegeven dat, na het afhaken van Engeland, de Franse taal als Europese werktaal geleidelijk aan het Engels zou verdringen in de Europese cenakels.

De volgende maanden is er alvast een enorme pedagogische inspanning vereist ten aanzien van een openbare opinie die ontgoocheld en verontrust, ook soms door opzettelijke misleiding, moeite heeft om de historische omwenteling van Europa verder mee te maken (in de dubbele betekenis van medebeleven en mederealiseren): de pax europea, meer welvaart en welzijn voor de inwoners door meer solidariteit en samenwerking en de wenselijkheid van meer menselijkheid.