Ze zeggen dat de Europese Commissie geen verant­woording moet afleggen - Hendrik Vos

Mag de Europese commissie doen wat ze wil en moet ze dat aan niemand uitleggen? In de felle discussies over de brexit zijn ook leugens en halve waarheden verteld. Hoogleraar Hendrik vos zoekt in een reeks voor ons uit wat waar of fout is. Vandaag deel 2.
opinie
Opinie

Hendrik Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies.

De Europese Commissie speelt een belangrijke rol in de Europese besluitvorming. Ze beslist weliswaar niet over de Europese wetten, maar ze doet wel wetsvoorstellen. Ze ziet er ook op toe dat lidstaten de regels naleven en kan ze desnoods voor het Hof van Justitie slepen.

De Commissie heeft daarnaast een aantal uitvoerende bevoegdheden, waarbij ze wel steeds op de vingers wordt gekeken door vertegenwoordigers van de lidstaten en vaak ook door het Europees Parlement.

De Europese Commissie heeft bij vele Europeanen een slechte naam. De eurocratische elite, wordt ze genoemd. Maar hoe zit dat eigenlijk?

De voorzitter van de Commissie

De voorzitter van de Europese Commissie wordt, snel na de verkiezingen van een nieuw Europees Parlement, voorgedragen door de Europese Raad, dus door de staats- en regeringsleiders van de lidstaten. Die moeten daarbij rekening houden met de resultaten van de Europese verkiezingen.

De kandidaat moet zich vervolgens gaan voorstellen in het Europees Parlement. Het is het Parlement dat vervolgens de Commissievoorzitter verkiest. In 2014, bij de laatste Europese verkiezingen, hadden de grote Europese fracties op voorhand laten weten dat zij elk een kandidaat-Commissievoorzitter naar voor zouden schuiven, een Spitzenkandidaat.

Zo was Guy Verhofstadt de Spitzenkandidaat van de liberalen, Martin Schultz was de Spitzenkandidaat van de sociaal-democraten en Jean-Claude Juncker die van de Christen-Democraten.

Op die manier probeerden ze de campagne voor de Europese verkiezingen in de verschillende lidstaten wat ‘Europeser’ te maken: wie ergens in Europa op een liberale partij stemde, gaf daarmee ook te kennen dat hij Verhofstadt wilde als Commissievoorzitter. De meningen lopen uiteen over de vraag of dit experiment echt geslaagd was.

In vele lidstaten hebben de media er nauwelijks over bericht, en vele mensen hebben vermoedelijk nooit geweten welke Spitzenkandidat ze aan het steunen waren.

Maar de Europese Raad, die besefte dat de kandidaat-Commissievoorzitter wel een meerderheid moest halen in het Europees Parlement, had geen keuze: de christen-democraten waren als sterkste fractie uit de Europese verkiezingen gekomen, en dus werd hun Spitzenkandidat naar voor geschoven. Het Parlement heeft vervolgens formeel Jean-Claude Juncker verkozen tot Commissievoorzitter.

Rechtstreeks verkiezen?

Er wordt wel eens gezegd dat het beter zou zijn om de Commissievoorzitter rechtstreeks te verkiezen. Misschien is dat een goed idee. Maar – als we de vergelijking mogen maken met de lidstaten: er zijn niet veel landen waar de premier rechtstreeks verkozen wordt.

In België heeft bijvoorbeeld geen enkele Vlaming op Charles Michel gestemd. In de meeste lidstaten is het zelfs niet nodig dat de premier kandidaat is bij de verkiezingen. Maar betekent dit ook automatisch dat die premier geen legitimiteit kan hebben?

Een examen voor commissarissen

Nadat de voorzitter van de Commissie is verkozen, kunnen alle lidstaten een commissaris naar voor schuiven. Het zijn de nationale regeringen die dat doen, en zij moeten daarbij verantwoording afleggen aan hun nationale parlement. De Commissarissen komen bijgevolg niet uit de lucht vallen, maar hebben in elk geval al de democratische steun van hun eigen land.

Ze krijgen een portefeuille toegewezen, en worden daarover vervolgens in het Europees Parlement ondervraagd, zonder medewerkers in de buurt. Zo’n examen is een hoorzitting die urenlang duurt, en waarin ze moeten bewijzen dat ze hun materie kennen en ook een visie hebben: wat zijn ze van plan om er de volgende termijn mee te doen?

Als de parlementsleden geen vertrouwen hebben in de kandidaat-Commissaris, of hem incompetent vinden, moet de lidstaat in kwestie iemand anders aanduiden. De voorbije jaren zijn er zo herhaaldelijk kandidaat-Commissarissen gebuisd en bijgevolg gesneuveld.

Bij de nationale regeringen ligt dat meestal anders: over het algemeen zijn het de partijvoorzitters die beslissen wie er minister wordt, en kandidaat-ministers moeten geen examen afleggen in het nationale parlement.

Motie van wantrouwen

Een nieuwe Commissie kan pas van start gaan als het parlement er bij meerderheid zijn vertrouwen aan gegeven heeft. Het parlement heeft vanaf dat moment het recht om vragen te stellen aan de commissarissen en hun werkzaamheden te controleren.

Als het parlement geen vertrouwen meer heeft in de Commissie, kan het die met een motie van wantrouwen naar huis sturen. Dat gebeurde bijna in 1999: het parlement stond op het punt om de Commissie-Santer te ontslaan naar aanleiding van een corruptieschandaal, maar toenmalig voorzitter Jacques Santer zag de bui hangen en besliste enkele uren voor de vertrouwensstemming om zelf de handdoek in de ring te gooien.

De Commissie voorstellen als een ongrijpbaar bureaucratisch monster dat niet onder democratische controle valt, is bijgevolg niet juist. In vergelijking met de nationale regeringen, komt de Commissie zeker niet op minder democratische wijze in het zadel.

Maar om de Commissie ook effectief door de bevolking te laten controleren, is het natuurlijk wel nodig dat de Europeanen hun commissarissen kennen, en weten waarmee ze bezig zijn.

En wie kan, behalve Jean-Claude Juncker, Marianne Thyssen en misschien Frans Timmermans, nog veel commissarissen opsommen?

In onze media komen ze nauwelijks aan bod. Op de website van de Europese Unie kan hun doen en laten wel actief gevolgd worden, maar op het internet zijn er leukere plekken dan de Europasite.

Vermoedelijk zijn er maar weinig Europeanen die met enige regelmaat kijken wat hun Commissarissen uitspoken. En dat is in een democratie niet zonder gevaren.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen