Ook God kan zich vergissen - Patrick Loobuyck

Patrick Loobuyck is hoogleraar Levensbeschouwing aan de Universiteit Antwerpen en gastprofessor Politieke Filosofie aan de Universiteit Gent.

Eergisteren zorgde De Afspraak voor spraakmakende televisie. Een rabbijn en een imam werden geconfronteerd met de vraag: wat als uw zoon homoseksueel was? Nadat de heren eerder in het gesprek hadden aangegeven dat homoseksualiteit geen issue mag zijn, gingen ze toch gênant lang een concreet antwoord uit de weg. Pijnlijk.

Het is niet de eerste keer dat woordvoerders van religies verwarring zaaien over de zogenaamd moeilijke thema’s: evolutietheorie en homoseksualiteit. In 2010 had aartsbisschop Léonard het in verband met aids en homoseksualiteit over “immanente gerechtigheid”. Homoseksuele handelingen druisen in tegen de door God ingestelde natuurlijke orde en dat moet wel uitmonden “in catastrofes op alle niveaus”.

Of neem imam Nordine Taouil die in 2008 in De Zevende Dag de evolutieleer probeert te ontkrachten. Je valt van je stoel als je het herbekijkt.

Dan doet de huidige generatie islamitische woordvoerders het toch al stukken beter, maar het gesprek in De Afspraak illustreert dat we er nog niet zijn.

Over het aanvaarden van homoseksualiteit en de evolutietheorie zouden de geestelijke leiders en opiniemakers zich veel explicieter en ondubbelzinniger moeten durven uitspreken.

Ik denk ook aan een recent interview met Khalid Benhaddou, de jonge imam die in samenspraak met de Vlaamse overheid het deradicaliseringsbeleid in scholen coördineert. Als journalist Joël De Ceulaer hem in De Morgen (20/05/16) naar de evolutietheorie vraagt, antwoordt hij "Ik weet er te weinig over om te zeggen of ik die theorie aanvaard of niet.”

En vorige week werd in Humo aan twee jonge moslimopiniemakers gevraagd of ze in de evolutietheorie geloven. Antwoord: “Ik hou me aan het leerplan en de eindtermen, ik onderwijs het als een theorie waarover ik een debat zal organiseren: "Argumenteer waarom je tegen bent"".

Zo pakte mijn leerkracht biologie het ook aan. Hij gaf de fysische en geschiedkundige argumenten. "Maar," zei hij, "er zijn ook argumenten contra". De tegenargumenten zijn wel steeds minder opgewassen tegen de nieuwste wetenschappelijke bevindingen. Maar: ik moet tegenspreken dat de evolutietheorie het scheppingsverhaal ondergraaft."

En over homofilie: "Moslimtheologen moeten onderzoeken of het inderdaad een natuurlijk verschijnsel is…"

Dat laatste toont hoe onwetend men nog is. Volgens de rabbijn in De Afspraak is het zelfs uitgesloten dat zijn zoon homoseksueel is, omdat hij de juiste opvoeding krijgt en niet naar discotheken gaat!

Vlaanderen anno 2016, je gelooft je oren niet.

Los van wat de betrokken woordvoerders zelf denken, gebruiken ze ook wel eens het argument: onze geloofsgemeenschap is daar nog niet rijp voor. Ik begrijp dat bijvoorbeeld een imam hier in een moeilijke situatie zit: een geestelijke leider wil invloed uitoefenen op zijn gelovigen en daarom het contact met hen niet verliezen door al te progressieve uitspraken te doen.

Maar dat is een vals dilemma. Men bewijst er echt niemand een dienst mee vaag te doen over de acceptatie van evidenties als evolutie en homoseksualiteit. Onwetendheid is onwenselijk, soms gevaarlijk en leidt bovendien tot marginalisering en ridiculisering van de gelovigen.

De gelovige verlichtingsfilosoof Immanuel Kant (1724-1804) had gelijk: Sapere aude: durf te denken en laten we ons bevrijden van “de erg schadelijke en onterende religieuze onmondigheid".

De redenering van de imam, de bisschop of de rabbijn zou samengevat als volgt kunnen gaan: De opvattingen over homoseksualiteit zaten inderdaad heel lang grondig fout, onze religieuze teksten geven daar ook duidelijk aanleiding toe, er worden tot op vandaag heel wat homoseksuelen ten onrechte - ook door religie - in hun vrijheid beperkt, en we moeten er nu verder werk van maken om die opvattingen te keren.

Het jodendom, het christendom en de islam zijn immers lang voor de Verlichting ontstaan. Er was van een liberale democratie en van moderne wetenschappen nog geen sprake. Het is normaal dat er in de oude teksten waarop deze tradities teruggaan dingen staan die botsen met de wetenschap en met vrijheid en gelijkheid.

Religies hoeven zich daar eigenlijk niet voor te schamen. Filosofen moeten immers niet onderdoen. In de vierde eeuw voor Christus schrijft Plato bijvoorbeeld: vrouwen zijn in alles zwakker dan mannen, kunst is een pest en moet verboden worden, en democratie leidt tot anarchisme, onbeschaamde liederlijkheid en brutaliteit. De nonsens die zijn leerling Aristoteles over de voortplanting schrijft, kunnen we vandaag alleen maar met een minzame glimlach lezen.

Mocht God in de Tenach, de Bijbel of de Koran de liberale democratie en de evolutietheorie hebben geopenbaard. Dat zou nogal eens een mirakel geweest zijn.

Maar die teksten zijn natuurlijk kinderen van hun tijd. En in die tijd was er nog lang geen sprake van mensenrechten (UVRM=1948!) , de gelijkheid tussen man en vrouw (vrouwen hebben in België stemrecht sinds 1948!) of de gelijkheid tussen homo- en heteroseksualiteit (pas 26 jaar geleden schrapte de Wereldgezondheidsorganisatie homoseksualiteit van de lijst van geestesziekten!).

Het is evident dat met name ook de religies door een soort leerproces moeten om zich compatibel te maken met de wetenschappelijke en morele verworvenheden van de moderniteit. Dat leerproces verloopt moeizaam, knarsetandend en vergt intellectuele moed.

Het vereist dat men oude religieuze waarheden loslaat en bepaalde geopenbaarde of goddelijk geïnspireerde tekstfragmenten niet langer als normerend beschouwt. Theologen en geestelijke leiders moeten toegeven dat God zich in het verleden vergist heeft of toch niet helemaal goed heeft uitgedrukt…

Dat is vanuit het theologisch perspectief van de openbaringsgodsdiensten inderdaad geen vanzelfsprekende oefening. Maar er is geen alternatief.

Als de religies niet willen verworden tot hopeloze anachronismen moeten ze dit leerproces door en de intellectuele voorhoede van die gemeenschappen moet hier haar verantwoordelijkheid nemen.