Stop dit trieste schouwspel - Carl Devos

Carl Devos doceert politieke wetenschappen aan de universiteit van Gent en becommentarieert regelmatig de politieke actualiteit voor deredactie.be.

De voorbije week ging het hard tegen hard tussen de bonden en de regering. Dat leverde weinig fraaie taferelen op. Maar erger is dat daaronder niet meteen goed nieuws zat voor het functioneren van ons overlegmodel. Dat beide kampen bovendien nog eens intern verdeeld zijn maakt een algemene stabilisering van de spanningen er niet eenvoudiger op.

Michel I is momenteel niet sterk genoeg om samen enkele grote dossiers op te nemen, (een fundamentele hervorming van de fiscaliteit, arbeidsmarkt, pensioenen, een groot justitieplan, een visionair plan rond hernieuwbare energie, een indrukwekkend begrotingsakkoord 2017-2018-2019 vol uitgesproken keuzes, enz.) om zo meer perspectief en hoop te creëren. Daarvoor is eensgezindheid en geld nodig. 

Dat laatste is er niet, iedereen zit met de gedachten bij de komende geduchte miljardendans van de nakende begrotingscontrole, inclusief een moeilijk debat over de vermogenswinstbelasting.

Het eerste is er evenmin. Het intern gekibbel gaat naarstig verder, cfr. de laatste aflevering in de spuuglelijke arco-soap. Die eensgezindheid is er ook niet in de aanpak van het sociaal verzet: N-VA en Open VLD houden aan het primaat van de politiek en tonen behalve voor de uitvoering van beslissingen weinig marge voor overleg, integendeel, ze provoceren: De Croo met zijn gedeeltelijke privatisering van BPost en De Wever met zijn na 22 maart gevoelig verwijt dat vakbonden terroristen zijn. Een criminalisering van het sociaal verzet die meer olie dan water op het vuur gooit.

Bij de MR willen ze iets meer toegeven (minister Bellot liet sneller dan de rest verstaan de spoorbonden tegemoet te willen komen), zo lang dat niet opvalt, bij CD&V vinden ze dat grote beslissingen niet zonder het middenveld (lees de vakbonden) genomen kunnen worden, en al zeker niet de invoering van de minimale dienstverlenging.

Nogal wat ongeruste mensen hebben het gevoel dat de verdeelde regering niet naar hen luistert, en dat ze hun sanerings- en hervormingsbeleid driest zullen verder zetten. Die regering, een cruciale speler in ons overlegmodel, mist voorlopig ook de eenheid van denken en optreden om een geruststellend antwoord te formuleren op die onrust. Maar het is niet veel beter aan de overkant. Daar ging het de aflopen weken al helemaal fout.

Er zijn geen data die deze stelling hard kunnen maken, maar het lijkt erop dat de onredelijke vormen van stakingsacties het draagvlak van het verzet tegen het sanerings- en hervormingsbeleid van de regering eerder verzwakt dan versterkt hebben.

Er waren criminele sabotagedaden, het laf verbergen in ‘ziekte’ waarmee sommigen het systeem misbruiken dat ze zogezegd willen beschermen, het gevaarlijk symbolisch opknopen van een pop die premier Michel voorstelde, de chaotische en onvoorspelbare verstoring van het openbaar vervoer (bijv. voor studenten die zo in al stresserende examenomstandigheden er nog een zorg bij kregen) en de wekenlange gijzeling door cipiers van gevangenen, die door de stakers tot kokhalzende mensonterende omstandigheden veroordeeld werden.

Dat vernietigend beeld is neergezet door een relatief kleine groep actievoerders. Want het gaat niet om het gros van de werkende klasse, zeer integendeel. Deze acties beperken zich tot de publieke sector en binnen die sector tot enkele diensten en overheidsbedrijven en binnen die laatste tot een harde kern van actievoerders, die met weinigen veel effect kunnen opwekken. De vakbond zou ze actief moeten bestrijden, want ze helpen vooral de regering in de opiniestrijd om de volksgunst.

Soms gaat het om de arbeidersaristocratie: enkelingen die vechten voor het behoud van voorrechten waar gemiddelde werknemers enkel van kunnen dromen.

Reden voor de treinstaking bijvoorbeeld was het voornemen van de NMBS om de berekening van kredietdagen (recuperatiedagen ter compensatie van de langere werkweek) voortaan enkel op basis van de werkelijk gepresteerde dagen te baseren. En dat zorgde voor al die miserie, stel je voor.

Let wel: deze vaststelling impliceert niet dat de overgrote meerderheid van niet-stakende Belgen daarom instemmend het regeringsbeleid steunen. Dat er zo weinig nodig is om de vlam in de pan te brengen bewijst niet zozeer de charismatische aantrekking van enkele heethoofden, wel dat velen het water tot aan de lippen hebben staan.

De Belgische vakbondsleiders hebben hun troepen niet voldoende onder controle. Vaak moeten ze hun militante basis achterna lopen, om die niet helemaal te verliezen. Vooral die bonden zelf zijn het eerste slachtoffer van die kleine groep stakers.

Bovendien treden ze in gespreide slagorde op (de ene betoogt in Gent, de andere in Brussel) en bovenal ligt de communautaire verwijdering der geesten, al decennia bezig, nu open en bloot op straat.

Hoe verdeelder vakbonden zijn, hoe zwakker ze zijn. Belgische vakbonden zijn, in vergelijkend perspectief, vrij consensusgericht en pragmatisch, en sterk gericht op het stevig gereguleerde overlegmodel. Ze hebben in vergelijking met andere landen veel leden, onder andere door de sterke syndicale aanwezigheid op de vloer en de uitbetaling van de werkloosheidsbetaling. Dat laatste afbouwen zal dus eerder de vakbondsmacht verzwakken dan besparingen in de sociale zekerheid opleveren.

Dat ze als ‘sociale partners’ en dus medebeheerders van ons welvaartsmodel niet in staat zijn om dergelijke, weliswaar korte maar hevige ontwrichtingen – al vallen al deze acties in historisch perspectief heel goed mee – te vermijden of te controleren, verzwakt hun functionaliteit in het politieke systeem danig. 

Enkele syndicale leiders hebben daar zelf deels schuld aan: ze hebben dit regeringsbeleid zo erg voorgesteld en omschreven (horror!!) dat ze nu moeilijk tot kalmte en matiging kunnen oproepen.

Het Belgisch overlegmodel werkt enkel als iedereen zich aan zijn rol houdt, dat is (horizontaal) overleg tussen compromisbereide deelelites die (verticaal) controle over hun achterban en dus eenheid hebben, die conflicten verzakelijken (dus de emotionele polarisatie vermijden) en pragmatisch zoeken naar evenwichten.

Wie dat model wil verlaten, een democratisch even legitieme optie, kan dat beter meteen zeggen, dat bespaart ons een hoop gedoe.

Wie binnen dat model wil blijven: stop dit trieste schouwspel, leer fatsoenlijk discussiëren en fix it. Zit samen, laat treinen rijden en zorg voor een leefbare overheid, doe langer werken en zorg voor werkbaar werk. En alles komt goed.