Grote verrassing in Oostenrijk - Lukas De Vos

De kiezer in Oostenrijk heeft niet de extreemrechtse kandidaat voor het presidentschap een mandaat gegeven, hoewel peilingen dat voorspelden en de Europese politici daar veel schrik voor hadden.
opinie
Opinie

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws, gespecialiseerd in de Europese instellingen en internationale relaties.

Het kwam niet uit de lucht vallen, de Salonfähigkeit van uiterst rechts in Oostenrijk. Al sinds de doorbraak van de Vrijheidspartij (FPÖ) in 1999, toen nog met de intussen verongelukte nazisympathisant Jörg Haider, en haar regeringsdeelname gist de bruine ondergrond van de Oostenrijkse samenleving.

Nu staat het land dicht bij de ideologische hereniging met de vroegere partner uit de dubbelmonarchie, Hongarije. Autoritair, ultranationalistisch, klaar om grondwet en vrijheden uit te hollen.

Doet Viktor Orbán dat in Boedapest op brutale, onbehouwen manier, dan verloopt het allemaal wat minder ranzig, wat barokker, wat verwijfder in Wenen.

Maar de tekenen bedriegen niet: het einde van de traditionele tweepartijenstaat – conservatieve christendemocraten, ÖVP, en sociaaldemocraten, SPÖ, die al sinds het einde van WO II afwisselend of samen het land besturen – heft ook de 'neutraliteit' van het land op. In plaats van scharnier te zijn in de Europese Unie tussen Oost en West, tussen Noord en Zuid, wordt Oostenrijk een klem.

Keurig

Let wel. Norbert Hofer van de FPÖ is een keurige man. Luchtvaartingenieur, steeds netjes in het pak, bedaard in zijn uitspraken, voorbeeldig katholiek (wel fatsoenlijk gescheiden en hertrouwd), vier kinderen.

Hij kreeg de openlijke steun van hulpbisschop Andreas Laun uit Salzburg, die geen moer begrijpt van de Katholieke Actie. Zij werft voor de “goddeloze” tegenkandidaat, de liberaal-groene Alexander Van der Bellen. Laun bezweert de christenen om goed na te denken, en de “stille apostasie”, de afvalligheid, te stoppen. Nu zijn ze “gehersenspoeld” als ze kiezen voor een man die “in allen heiklen und gefährlichen Fragen, vom Lebensschutz über die Gottesfrage bis Gender, auf der falschen Seite steht”.

Jodenhaat

Want dat is natuurlijk de lokroep van Hofer, die zich met graagte optrekt aan zijn naamgenoot, de boeren-opstandeling-vrijheidsstrijder Andreas Hofer uit Tirol tegen Napoleon: eng nationalisme dat steunt op behoudsgezinde waarden.

Hofer heeft immers mee het programma van de FPÖ geschreven, en dat staat voor traditionele principes: tegen homo's, tegen abortus, tegen dienstplicht voor vrouwen, tegen vreemdelingen, geen Turkije in de EU.

Hij hanteert de bedrieglijke, maar modieuze variant van Jodenhaat: “behoeder van de Oostenrijkse belangen”. Dat bekt aardiger, in elk geval aardiger dan de partijslogans die niets aan de verbeelding overlaten: “Daham statt Islam” (Thuis in plaats van Islam), en vooral: “Isst du Schwein, darfst du rein” (Wie varkensvlees eet mag binnen).

De vluchtelingencrisis en de als besluiteloos ervaren ommezwaai van bondskanselier Werner Faymann ter zake gaven de FPÖ plots vleugels. Faymann, een socialist, liep aan het handje van Angela Merkel: eerst alle deuren wagenwijd open, daarna strikte grensbewaking en zelfs de bouw van een muur. Hoe de integratie van de intussen 90.000 vluchtelingen in Oostenrijk moet verlopen weet niemand. Faymann uit, partijgenoot Christian Kern in.

Alle Duitstaligen

Het is echter de minder in de verf gezette kant van Hofer die zorgen baart. Hij is een pangermaan, én de zetbaas van partijleider Heinz-Christian Strache. Wat betekent dat? Hofer is erelid van de Burschenschaft Marko Germania, een studentenvereniging die de (ook politieke) eenheid van alle Duitstaligen nastreeft.

Hofer eist, naar het voorbeeld van Orbán in Hongarije, de dubbele nationaliteit op voor de verloren gebieden, met name voor Zuid-Tirol. Hofer tracht het bedje te spreiden voor Strache, want hij liet er geen twijfel over bestaan dat hij, als president met residentie in Hofburg, zijn voorrechten zou gebruiken.

Het parlement terstond ontbinden dus, rekenend op de grote voorsprong van de FPÖ in de peilingen. Dan kon Strache bondskanselier worden. “Der Ersatz Kaiser”, sneerde Jan Rübel. Hofer is het opgepoetste uithangbord van uiterst rechts. Hij steunt vooral op de ouderen, de arbeiders, de mannen, en de niet-stedelingen. Zijn verborgen agenda daarentegen roept de profetische woorden van Drs. P op (in Stad en Land):

Er zijn kannibalen in de stad
maar nog meer in 't gewest

De leider van de nazi's was een plattelander
en ook Mussolini kwam uit boerenkringen
ja de dictatoren zijn meest provincialen
en dat is dan toch weer niet zo best

Kanarie van Europa

Hofer is net daarom de nachtmerrie van de gematigden, en Oostenrijk, zoals The Economist fijntjes opmerkt, “de kanarie van Europa”. Als die in een mijngang doodvalt, hangt er gif in de lucht. “Der Recht geht vom Volk aus”, luidde Hofers slogan. Het bezorgt herkenbare rillingen.

En dat hebben vooral de Oostenrijkers die niet naar het kiesbureau konden of wilden gaan, zeer ter harte genomen. Lag Hofer na de telling van de lokaal uitgebrachte stemmen nog een kleine drie procent voor op Van der Bellen, dan hield de prognose toch een slag om de arm.

De Hochrechnung zag geen beslissing, 50/50. In de eerste ronde was Van der Bellen bij de briefstemmen afgetekend als winnaar uit de bus gekomen.

Die trend heeft zich doorgezet en Van der Bellen – die niet eens de volle steun van zijn eigen partij kreeg, en lauwe van de socialisten – stoomde in extremis voorbij Hofer. Minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Sobotka kondigde na de middag aan dat Van der Bellen 21.026 stemmen meer haalde dan Hofer, bij een opkomst van 72,7 %. Een zucht van opluchting in Wenen en in Brussel. Maar geen zorgeloze opluchting.

Van staat naar straat

De reactie van Strache legt immers de vinger op de wonde: dit is geen verlies, zei de FPÖ-voorzitter, maar een fotofinish. “Den Weg, den wir in den letzten 11 Jahren geebnet haben, kann uns keiner mehr nehmen!! Wir haben bereits eine Wende eingeleitet.”

De ommekeer is er, zoveel is zeker. De politieke zeden zullen drastisch moeten veranderen, of ÖVP en SPÖ delven hun eigen graf. Ze slaagden er niet eens in (een van) hun eigen kandidaten in de tweede ronde te brengen. 

En dus ruikt Strache bloed: “Es ist erst der Anfang. Der Anfang eines demokratiepolitischen neuen Zeitalters in Richtung direkter Demokratie und verbindlicher Volksabstimmungen”. Als het niet langs de weg van staatsgezag kan, dan maar langs de straat tout court.

Tirol

Misschien best dat Van der Bellen zelf uit Tirol komt. Alle landelijke beetjes helpen, want zijn grootste steun kwam eigenlijk van de steden en de captains of industry.

Oostenrijk heeft zijn nazitrauma (en de Anschluss) altijd verdrongen. Een denazificatie heeft nooit plaatsgevonden, besmuikt verleden werd zelfs kregel weggewuifd, zoals toen Kurt Waldheim tot staatshoofd werd gekozen.

De opgelegde neutraliteit, zoals die van Finland, en de opdeling van Wenen naar Verlijns model werden met het vertrek van alle Geallieerden in 1955 teruggedraaid.

En nu?

De opdeling van het land hebben de Oostenrijkers nu zélf beslist: voorlopig wint groen het van blauw. Maar zoals in 1999 kan de stembusgang in de herfst van 2018 een forse conservatieve zegepraal (blauw-zwart, FPÖ-ÖVP) opleveren.

Dan zullen de rollen omgedraaid zijn. En kan Strache als kanselier zijn kleinere partner naar zijn hand zetten.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen