Wie wordt Syriëstrijder? - Patrick Loobuyck

Deze tekst is een samenvatting van de vierde "Verkenning van religieus geweld" op 30 mei met als thema "In godsnaam waarom?" Meer informatie: De Vrijzinnige Dienst van de UA en de Humanistische Vrijzinnige Vereniging.

Patrick Loobuyck is hoogleraar levensbeschouwing aan de Universiteit  Antwerpen en gastprofessor politieke filosofie aan de UGent. Hij is de redacteur van het boek De Lokroep van IS. Syriëstrijders en (de)radicalisering (Pelckmans 2015).

589. Dat getal noemt Pieter Van Ostaeyen in zijn rapport waarin hij het aantal Belgische Syriëstrijders bijhoudt. Honderden mensen hadden dus voldoende redenen om de samenleving waarin ze zijn opgegroeid, hun familie en vrienden achter zich te laten en in Syrië en Irak – vaak aan de zijde van Islamitische Staat – te gaan vechten.

Gruwelbeelden en mensonterende verhalen houden hen niet tegen. De lokroep van IS klinkt in de oren van sommigen, mannen en vrouwen, onweerstaanbaar.

Wat drijft hen? Er is geen eenduidig antwoord omdat er verschillende types van Syriëstrijders zijn. Er zijn mannen en vrouwen, tieners en veertigers, mensen met en zonder crimineel verleden, mensen uit kansarme gezinnen en mensen met diploma’s en kansen, mensen die als moslim zijn opgevoed en zes procent is bekeerling. 

Collega Rik Coolsaet noemt terecht de sociaal-economische achtergrond, de kansenongelijkheid en de gebrekkige integratie van moslims als pushfactoren die mensen in de rand van onze samenleving in de handen van IS kunnen duwen.

Het gevoel van er niet bij te horen, van vervreemding, voortdurend op muren te botsen en hier geen toekomst te hebben is onmiskenbaar een belangrijke trigger voor radicalisering.

Maar er is meer. We kunnen de Syriëstrijders niet begrijpen zonder tegelijk aandacht te hebben voor de pullfactoren die het verhaal van IS aantrekkelijk maken – ook voor mensen die uit beter- en welgestelde milieus komen.

In landen als Tunesië, Saoedi-Arabië en Marokko die een tijd geleden al respectievelijk 3.000, 2.500 en 1.500 vaak goedopgeleide Syriëstrijders leverden, kan de gebrekkige integratie moeilijk gespeeld hebben. Het IS-discours slaat ook aan bij mensen die niet door kansenarmoede en discriminatie getekend zijn.

Elke jihadist, elke ronselaar, elke IS- en al-Qaedatekst verwijst naar godsdienst en politiek om zichzelf te legitimeren. Wie een poging wil doen om jihadi’s te begrijpen, kan de politieke en religieuze pull-factoren die de jihadisten zelf voortdurend als legitimering van hun handelen geven niet buiten beschouwing laten.

IS appelleert aan de religieuze jihadplicht en doet hiervoor omstandig beroep op islamitische bronnen. IS stelt bovendien het heil van een kalifaat in het vooruitzicht waar men, anders dan in het zogenaamd verderfelijke, seculiere Westen, de pure islam kan beleven.

Deze religieus-politieke boodschap bevestigt en versterkt trouwens op oneigenlijke manier het (al dan niet terechte) gevoel dat sommige moslims hebben: we kunnen er hier in het Westen als moslim niet echt bij horen, voor de islam wil Europa geen plaats maken…

IS verkondigt bovendien de eindstrijd: de finale heilige oorlog tegen de ongelovigen. Wie er als echte moslim bij wil zijn, mag niet langer dralen. Het is nu of nooit.

Het glossy IS-propagandablad heet “Dabiq”, bewust genoemd naar de plek waar volgens islambronnen de apocalyptische eindstrijd gestreden zal worden. Met name mensen die zich hier uitgesloten voelen en een laag zelfbeeld hebben, zijn erg vatbaar voor dergelijk discours waarin hen de mogelijkheid gegeven wordt om plots toch nog iets te betekenen en onderdeel uit te maken van een groot eindtijdverhaal.

Het rebelse, puriteinse salafisme biedt opstandige, gefrustreerde jongeren bovendien een kans om zowel tegen hun ouders als tegen de samenleving te ageren.

Verder verheerlijkt IS het martelaarschap en wordt er ingespeeld op het rechtvaardigheidsgevoel van moslims. Elke tekst van jihadleiders en –ronselaars hekelt de buitenlandpolitiek van het Westen op een manier die ook in Westerse linkse, anti-imperialistische kringen bon ton is.

Uit een analyse van propaganda op sociale media blijkt dat zestig procent daarvan enkel naar politiek verwijst en slechts een vijfde ook religieuze argumenten bevat. Men verwijst in negatieve zin naar het militaire optreden van het kapitalistische, democratische Westen in moslimregio’s (in het bijzonder de inval in Irak van 2003 zonder VN-mandaat) en naar de miljoenen onschuldige soennitische moslimslachtoffers en vluchtelingen die het Westen, Israël en Assad op hun conto moeten schrijven.

Het motiveert ‘idealistische’ moslims wereldwijd om tegen dit onrecht te gaan strijden.

Tenslotte moeten we er ook rekening mee houden dat er mensen zijn die zich voornamelijk vanuit een criminele achtergrond en nihilistische motivatie voor de kar van IS laten spannen.

Met name heel wat leden van het terreurnetwerk dat verantwoordelijk is voor de aanslagen in Brussel en Parijs hebben een verleden in drugs en criminaliteit. Religie zou slechts in mindere mate spelen.

Er was eerder al het bericht dat jihadi’s hun religieuze mosterd halen in werken als Islam for Dummies en The Koran for Dummies. Hun kennis van de religie is flinterdun en ze hanteren een gesimplificeerde knip-en plak islamversie.

Dit beeld werd recent nog eens bevestigd in een ophefmakende documentaire waarin een Franse journalist undercover in de wereld van moslimextremisten duikt. Meer Facebook dan Koran, meer suïcidaal nihilisme dan authentiek religieus engagement. Maar toch ook weer niet helemaal zonder de verwijzing naar het religieus perspectief op het paradijs met welwillende maagden…