In godsnaam waarom? - Geert Lernout

Deze tekst is een samenvatting van de eerste "Verkenning van religieus geweld" van vanavond met als thema "In godsnaam waarom?" Meer informatie: De Vrijzinnige Dienst van de UA en de Humanistische Vrijzinnige Vereniging.

Geert Lernout is hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschap aan UA en publiceerde onder meer studies over de "heilige boeken".

Mijn moeder had een jeugdboek van het Davidsfonds met volksverhalen. Een reiziger komt bij een boer met een heel kwade vrouw. Hij vraagt aan de boer waarom zijn notenboom zoveel mooie vruchten draagt: omdat ik de takken hard met een stok ransel. Doe dat dan ook met je vrouw, zegt de wijze bezoeker.

Ik weet niet of Vlaamse katholieken hun vrouw nog altijd slaan, maar ik vermoed dat het vandaag minder hard en minder dikwijls gebeurt.

Er is in die zeventig of tachtig jaar iets veranderd. Geweld in allerlei vormen was vroeger algemeen: kinderen sloegen en stampten elkaar en ze werden geslagen door hun ouders. Maar geweld (binnen en buiten het gezin) heeft niet alleen te maken met bloed en blauwe plekken: we weten ondertussen dat ook psychisch geweld diepe wonden maakt.

De wereld is vandaag moreler geworden, we zijn minder tolerant voor alle soorten van geweld en we zijn er ook minder tegen bestand. Daarom houden we een legertje psychologen paraat voor de slachtoffers en zelfs voor de getuigen van geweld.

Toen mijn moeder jong was, sloegen mannen hun vrouw. Ook de beelden en schilderijen in de parochiekerk hingen vol bloed: de parochieheilige werd aan een spit gebraden en de afgebeelde Jezussen leken helemaal niet op de held uit Jesus Christ Superstar.

Dit waren gemartelde en gebroken lichamen, bloed en wonden, Jezus die zijn doorboorde hart liet zien.

Het verschil tussen de Jezus uit mijn jeugd en hoe wij ons de zoon van God vandaag voorstellen werd heel duidelijk in 2004 toen zoveel christenen ontzet waren door het overdreven geweld in Mel Gibsons The Passion of the Christ.

Gibson verdedigde zich tegen de kritiek met het argument dat het geweld nu eenmaal een deel van de bijbel is en hij had gelijk. Pilatus laat Jezus uitgebreid geselen in de hoop dat de joden dan berouw zullen hebben, maar zij roepen "Laat zijn bloed neerkomen op het hoofd van ons en onze kinderen." En zo geschiedde.

Wij zijn het in de loop der jaren vergeten, maar de bijbel is los van het passieverhaal één bloedbad. Fans klagen dat George R.R. Martin zoveel van zijn personages in Game of Thrones ombrengt, maar dat is niks in vergelijking met de bijbel.

Naar verluidt, vermoordt God in de bijbel bijna tweeënhalf miljoen mensen en dan rekenen we de zondvloed nog niet eens mee. Kindertjes worden tegen de rotsen doodgeslagen of door beren opgegeten.

En zeg nu niet dat het in het Nieuwe Testament beter is: Jezus zegt uitdrukkelijk dat hij niet vrede komt brengen, maar het zwaard. En op sommige ogenblikken lijkt hij erg op zijn vader: kindermishandeling vindt hij bijvoorbeeld zo erg dat deze misdaad onmiddellijk met de verdrinkingsdood dient te worden bestraft.

De wereld is een stuk beschaafder geworden en de katholieke kerk is de wereld daarin gevolgd. Dat is maar goed ook. Roger Vangheluwe zal wel blij zijn dat hij de paus als rechter had en niet Jezus zelf (met molensteen om de nek in het Minnewater).

Het christendom is een openbaringsgodsdienst met heilige teksten en dus hebben vooral de beschaafde gelovigen een probleem. Fundamentalisten zoals Mel Gibson hebben dan een punt: jullie zijn dan misschien beschaafder geworden, de bijbel zegt nog altijd hetzelfde en al dat geweld kan niet samen met de molenstenen zomaar verdwijnen.

Dit is een probleem dat beschaafde moslims, joden en christenen gemeen hebben: zij hechten een grote waarde aan oude teksten die dateren uit een wereld waarin geweld nog heel gewoon was.

Fundamentalisten uit de drie tradities nemen deze oude teksten zoals ze zijn, maar alleen de extreem onbeschaafden onder hen passen die lessen ook toe en hakken hoofden af of handen. De grootste groep beperkt zich tot bloedloos psychologisch geweld.

De beschaafde gelovigen zijn verplicht om het geweld in hun heilige boeken te verdoezelen en dat doen ze in de drie tradities op bijna dezelfde manieren. De gewelddadige passages worden "vertaald" en dan veranderen slaven in dienaars, bijvoorbeeld. Maar je kunt het geweld ook gewoon weggommen door die passages nooit te citeren. Ik denk niet dat er veel gepreekt wordt over Jezus en het zwaard dat hij komt brengen, maar veel meer over dat andere vers uit Matteüs: "Wie met het zwaard omgaat, zal door het zwaard vergaan."

Natuurlijk heb ik zelf liever beschaafde gelovigen, maar wat zij doen met deze oude teksten kan echt niet door de beugel. Om het geweld in de bijbel weg te werken, doen ze de teksten zelf geweld aan. De koran, de joodse tenach en de christelijke bijbel zijn niet het bezit van een paar oudere mannen die menen te weten wat de teksten willen zeggen.

Deze boeken zijn van ons allemaal, een deel van de menselijke geschiedenis en ze zijn geschreven door mensen van vlees en bloed. Matteüs, Paulus, Mozes, Mohammed of hoe de schrijvers van deze teksten ook heten, ze hebben allemaal het recht om correct begrepen te worden. En dat betekent mét martelingen, molenstenen en zwaarden.