Inefficiëntie is onze sterke troef - Kolet Janssen

Kolet Janssen is auteur, oud-lerares, (pleeg)moeder en oma.

We krijgen het langs alle kanten naar ons hoofd geslingerd: we zijn in ons land niet efficiënt bezig. De veiligheidsdiensten, de terreurbestrijding, de integratie van nieuwkomers, de inning van verkeersbelasting, het onderwijs, het openbaar vervoer, het rechtssysteem, de belastingen, het kan allemaal efficiënter.

Maar er moet toch een reden zijn waarom dat niet gebeurt?

De beste manier om het fileprobleem, de vervuiling en de verkeersveiligheid bij te sturen is zonder twijfel het terugschroeven van het systeem van voordelige bedrijfswagens. De meest logische manier om brokkenpiloten en snelheidsduivels te ontmoedigen, is het rijbewijs met punten. En zo kun je nog ettelijke voorbeelden bedenken van maatregelen die van tijd tot tijd ter discussie staan, maar waarvan iedereen weet dat ze er nooit zullen komen.

Want wij Belgen kunnen niet leven zonder systemen waarbij we van alles achter de schermen, tussen de plooien en in het zwart kunnen regelen. Het is misschien wel ons wezenskenmerk. Daarzonder kunnen we niet bestaan. Wij Belgen hebben een ingebakken afkeer van efficiëntie. Efficiëntie verlamt ons, neemt de ‘jus’ uit ons leven weg, bederft de ‘sport’ van ons bestaan.

Er zullen daarvoor wel historische oorzaken aan te wijzen zijn, die aantonen dat je in onze streken een ‘plantrekker’ moest zijn om tussen de belangen van heel uiteenlopende naties overeind te blijven. Want als plantrekker slaag je erin te overleven, ook als de omstandigheden heel wisselvallig en ongunstig zijn.

Plantrekkers komen op voor hun eigen belang en voor dat van hun familie. Veel verder kan hun engagement niet reiken, want dan werkt het niet meer. Plantrekkers zijn bijzonder goed in het vermijden van acuut gevaar en het zien van buitenkansjes waar zij alleen recht op hebben. Het was eeuwenlang de enige strategie die werkte.

Nu we al bijna tweehonderd jaar een land zijn, hebben we geprobeerd om in te zetten op efficiëntie. Maar het is niet gelukt. Dus zijn we begonnen met ons land op te splitsen in kleinere stukken, in de hoop dat we het bestuur daar wel efficiënt zouden kunnen aanpakken.

Maar het heeft de slechte communicatie, de opsplitsing van bevoegdheden en de overlapping van maatregelen alleen maar in de hand gewerkt. Misschien is het tijd om toe te geven: we kunnen het niet. Efficiëntie is niet aan ons besteed. We zullen met iets anders moeten scoren.

En misschien is dat nog niet zo’n slecht idee. Het efficiëntie-denken is wereldwijd over zijn hoogtepunt heen en begint gaten te vertonen. Niet alle problemen zijn oplosbaar met een efficiënte aanpak. Improvisatie en creativiteit komen volop terug in beeld. Dan zijn gesjoemel en regelingen met achterpoortjes niet meer ver weg.

Bij problemen moet je verder bouwen op je sterktes en niet op je zwaktes, dat weet iedereen. Voor België betekent dat: volop inzetten op oplossingen op maat. Iedereen zijn eigen systeempje laten bedenken en in praktijk brengen. Mensen aanspreken op hun verantwoordelijkheid in dat voor buitenlanders onoverzichtelijke kluwen, in plaats van hen terug te fluiten en in een strak keurslijf te persen waar ze niet in passen.

Ophouden met kankeren op de inefficiëntie van onze overheden, en slimme trucs bedenken om dingen wel te laten werken. Want daar zijn we goed in en daar moeten we dus mee uitpakken.

Welkom in België, het land waar elke inwoner een trukendoos heeft om onvoorziene situaties de baas te kunnen. Welkom in België, waar alles gebeurt met kunst en vliegwerk. Welkom in België, waar vindingrijke mensen wonen, die nooit voor een gat gevangen zijn.

Nu nog een truc vinden om bij al dat gesjoemel de zwakste mensen niet uit de boot te laten vallen. Maar ook dat krijgen we wel op een onorthodoxe manier geregeld. Benieuwd waarheen die weg ons nog zal leiden.