Grootmachten spelen Russische roulette - Lukas De Vos

De machtsstrijd tussen de VS, de EU, Turkije en Rusland dreigt uit te draaien op een Russische roulette. Vraag is wie zich als eerste een kogel door de kop schiet.
opinie
Opinie

Lukas De Vos was journalist bij VRT-Nieuws, gespecialiseerd in de Europese instellingen en internationale relaties.

In 1975 kwam de film Cousin Cousine van Jean-Charles Tacchella in de zalen, een comedy of errors die al dan niet vermeend, wederzijds overspel op de korrel nam. Twee verre verwanten ontmoeten elkaar op de trouw van een ouder koppel. Het klikt meteen, er ontstaat grote vriendschap. Hun wederhelften zien dat minder zitten. Zij verdenken hen ervan dat er meer aan de hand is, en hoe meer ze dat denken, hoe dichter ze hun trouwboeken naar elkaar toe duwen.

Dat is precies waar het huidige machtsopbod rond Syrië en de vluchtelingen om draait. De parallelle aantrekking en afstoting tussen vier hoofdspelers (de VS, de EU, Turkije en Rusland) dreigt uit te draaien op een Russische roulette. Vraag is wie zich als eerste een kogel door de kop schiet.

Slecht nieuws voor Moskou

Want er wordt roekeloos gegokt rond de tafel, die in zware rooknevelen is gehuld. De VS richten hun pijlen op Rusland, Rusland op Europa, Europa op Turkije, en Turkije flipt en scheldt iedereen de huid vol. De spil en de spin in het geheel is Moskou.

Er is naar nieuws uit Moskou, en dat maakt een grootmacht met meer ambities dan onderbouw ekstra gevaarlijk. Het Europees Agentschap voor Statistiek, Eurostat, stelt vast dat Rusland uit de top drie is gevallen van belangrijkste handelspartners. Het totaalvolume is vorig jaar teruggevallen op 6% van het totaal. Dat is amper een derde van Europa's grootste handelspartner, de VS, China piekt naar 15 %, en Zwitserland gaat met 7 % mee op het podium.

De EU blijft voor Rusland wel de belangrijkste partner, maar de cijfers bedriegen niet: sinds 2013 blijft Rusland achteruitboeren. Sinds de wederrechtelijke aanhechting van de Krim, de de facto afscheiding van het Donbassbekken in Oekraine, en de afkondiging van een Westers uitvoerembargo naar Rusland moet president Poetin de broeksriem aantrekken.

De verarming is in de na-Sovjetperiode met succes tegengegaan. Het inkomen van de gewone burger (loon of pensioen) steeg tussen 2000 en 2014 met 112 %, maar de voorbije zestien maanden is er een pijnlijke, gestage vermindering van de koopkracht. De economie is officieel gekrompen met 3,7 % vorig jaar, dit jaar zal er nog anderhalf procent afgaan. Het aantal Russen onder de armoedegrens is met 3 miljoen gegroeid en beloopt nu 13,4 % van de bevolking.

Al drie keer is op kunstmatige wijze de instorting van de economie opgevangen. In 1998 werd de roebel gedevalueerd. In 2008 kocht de staat een hoop verlieslatende bedrijven uit, nationaliseringen zeg maar. En in 2012 zorgde de val van de grondstoffenprijzen voor nieuwe ademruimte. Vandaag is er helaas niks voorhanden om een crisis op te vangen, zeker nu de gas- en olieprijzen (goed voor driekwart van de inkomsten) nog ettelijke jaren op laag niveau dreigen te blijven.

Wapens

Dus moet Rusland het wapen van schouder veranderen. Budgetten zoals dat voor ruimtevaart worden met een derde afgeknepen. Moskou schakelt in ijltempo over naar een nieuw uitvoerpakket: olie (dat blijft, vanwege de constante contracten), wapens en graan.

Dit jaar zal Rusland de VS voorbijsteken als grootste graanleverancier ter wereld, weet The Wall Street Journal. De waardestijging van de dollar is daar niet vreemd aan. De inkomsten van de landbouwsector worden op 20 miljard dollar geraamd, de helft van wat aardgas opbrengt.

Maar het neusje van de zalm wordt de commercialisering van nieuw wapentuig. Was die handel vorig jaar nog goed voor 23 miljard dollar, dit jaar is het orderboekje gevuld voor 56 miljard. Kieskeurig is Moskou niet, het levert evengoed aan India als aan Nigeria, aan Zuid-Amerika als aan Saoedi-Arabië. Cynisch genoeg verzilvert Moskou zijn militair optreden in Syrië (waar het naar eigen zeggen 400 miljoen uitgaf, maar zijn troepen tijdig terugtrok, niet vanwege “operatie geslaagd”, wel om een bankroet te ontlopen) met lucratieve contracten.

Herbewapening

Dat is nodig omdat president Poetin, helemaal in zijn vroegere KGB-logika, fors heeft ingezet op de vernieuwing en versterking van zijn strijdkrachten. Wat voor zenuwachtigheid zorgt in het Westen, en bij de NAVO. De ingrepen in Georgië en Oekraïne, de invasie van de Krim in maart 2014, grootschalige legeroefeningen die een invasie van Polen simuleerden (2007, 2013) en de heropstart van patrouilles met strategische bommenwerpers sinds 2007 (ze waren afgeschaft na het beëindigen van de Koude Oorlog) langs de westelijke grenzen hebben Washington weer de oren doen spitsen.

Men is niet blind voor de geleidelijke versterking van de poolbases door Rusland, nu de opwarming van de aarde veelbelovend is voor scheepvaartverkeer langs de noordelijke route. Moskou heeft in de tussentijd zes nieuwe poolbases uitgebouwd, zijn macht uitgebreid met 16 diepzeehavens, 13 vliegvelden, de installatie van S-400 grond-luchtdoelraketten voor de lange afstand, en een politiek offensief ingezet om heerschappij over de pool te krijgen (onontdekte gaslagen worden geraamd op 30 % van de wereldvoorraad, olie op 13 %).

Tot nog toe was de weerstand uit het Westen lauw. Maar de VS zijn wakker geschoten. Zij denken eraan in het Ijslandse Keflavik hun luchtmacht opnieuw een steunpunt te geven, en versterken hun verdediging van Alaska. Nog maar drie weken geleden hielden de VS Ice Exercise met getrainde wintertroepen, de kernduikboot USS Hartford, en helikopters. Ice Station Zebra neemt andermaal beangstigende vormen aan.

Bits

Daarnaast moeten de Europese bondgenoten gerustgesteld. Twee jaar geleden al zond Washington 250 pantsers naar Europa om de slagkracht van Polen en de Baltische staten te verhogen. Voor het eerst sinds het einde van WO II kondigt generaal Philip Breedlove nu aan dat de VS tegen februari 2017 zware artillerie gaan overbrengen met 4.500 soldaten, 250 tanks, pantsers, houwitsers, en rollend materieel. De militaire hulp wordt verviervoudigd tot 3,4 miljard dollar (European Reassurance Initiative), de snelle interventiemacht gaat roteren langs zes lidstaten.

Het is vooral de sfeer die bitser wordt. De inzet van kernwapens (mede door het risiko van terreuraanslagen op kerncentrales) wordt niet langer uitgesloten in geval van hoge nood. Zelfs blitsanvallen (pre-emptive strikes) worden weer overwogen. De doembeelden van Nigel Calder komen dichterbij. Hij waarschuwde al in 1980 bij de BBC voor “iets ondenkbaars”: “Er is maar één krankzinnige voor nodig, één politicus of militair die de vrede moe wordt, of één dwaas, die een crisis verkeerd interpreteert, en de noordelijke beschaving komt tot een abrupt einde”. Diezelfde BBC zond nog maar twee maand geleden een apocalyptisch drama uit over WW III, waarin openlijke Russische steun voor taalgenoten in Letland uitmondt in een kernoorlog. Er wordt nu gegokt met steeds hogere inzetten.

Rusland ligt overhoop met zowat iedereen. De enige bondgenoot in de regio was Turkije, tot de machtsverblinde president daar, Erdogan, een gevechtsvliegtuig liet neerhalen. “Een dolksteek in de rug”, zei Poetin toen. Over en weer zijn embargo's afgekondigd. De handel tussen beide landen is met een kwart ingezakt, meldt Interfax.

Het is mogelijk nog erger, zegt vicedirecteur voor economische ontwikkeling Aleksej Lichatsjev: “Wellicht valt de handel terug van 30 miljard dollar in 2014 tot goed 18 miljard vandaag. Dit jaar kan er nog een miljard afgaan”. Of meer, want Erdogan heeft net zijn openlijke steun verkondigd voor Azerbeidjan dat met geweld Nagorno Karabach wil heroveren op Armenië.

Erdogan fulmineerde bij protesten tegen zijn aanwezigheid op de 4e Nucleaire Veiligheidstop in Washington vorige week – waar Poetin welbewust afwezig bleef. Erdogan schold betogers, die de persbreideling op de korrel namen, voor terroristen uit, zag een verbond tussen de Koerdische PKK en de Armeniërs (die net de volkenmoord van 1915 herdachten). Hij schoffeerde Obama en de EU als dwazen.

Poker

Een Kaukasusoorlog is het laatste waarop zowel Rusland (dat Armenië bewapent) als Turkije (dat drie NGO's laat lobbyen tegen Armenië, schrijft The Huffington Post) zitten te wachten. De dodendans van twee geïsoleerde dictaturen. Rusland handhaaft zijn invoerverbod van landbouwproducten, weigert bouwcontracten toe te kennen, beperkt chartervluchten en werkvergunningen.Turkije verbiedt Russische trucks door het land te rijden en legt visa op voor journalisten. Allebei beknotten ze de persvrijheid en de onafhankelijke rechtspraak.

Aan dezelfde pokertafel zitten de andere spelers, een uitgekookte VS, en een beduusde EU. Washington blaast warm en koud: “wij hebben nooit een anti-Russische koers gevaren”, maar zet Rusland wel aan de top van “globale bedreiging”, en verlengde op 2 maart de sancties met een jaar vanwege Oekraïne.

Europa voelt zich gewoon verloren, nu Duitsland (dat zich al encanailleerde met Turkije in de vluchtelingencrisis en de bedevaart van Merkel naar Poetin) Moskou beschuldigt van een “informatie-oorlog” met als doel de regering in Berlijn te ontwrichten. In de hoop dat Europese sancties dan gemilderd of ingetrokken worden.

PanamPoetin

Een rat in een hoek kan rare sprongen maken. Erdogan lijkt overal zijn krediet te verliezen. Hij is onbetrouwbaar, baadt in weelde en autarchie, en zit verwikkeld in schandalen. Poetin heeft al afgetast hoe ver hij te ver kan gaan, maar scoort in Syrië.

Niet geheel toevallig is hij nu het mikpunt in de zogenaamde Panamalekken. De ruim 11 miljoen documenten over belastingontduiking en brievenbusbedrijven en witwaspraktijken die met name de Süddeutsche Zeitung heeft geopenbaard, nadat ICIJ (370 onderzoeksjournalisten van 100 media in 80 landen) de gangen had nagetrokken van 240.000 offshore bedrijven, omvatten een groot hoofdstuk Rusland.

Poetin wordt niet bij naam genoemd, aldus Business Insider, wel zijn kring intimi, banken en bedrijven. Maar zijn schoonzoon Kirill Sjamalov en diens vader, vrienden vanouds Viktor Myatsjin en Joeri Kovaltsjoek, zij hebben wel 2 miljard dollar openbaar geld weggeschoven naar het netwerk Roldoegin dat met de steun van de Rossijabank invloed kocht in media en de zelfaandrijvingsindustrie.

Net zoals bij Erdogan blijft het in de familie. Net zoals Erdogan reageert het Kremlin met bars verwijt: “Het ICIJ heeft een leugenachtige informatie-aanval opgezet”.

Vrienden

Poetin heeft één troost. Hij kan zich ten minste nog optrekken aan de lof van enkele Europese leiders. De rivaal van David Cameron, Boris Johnson, prijst Poetin voor zijn niets ontziende duidelijkheid toen hij ingreep in Syrië.

De presidentskandidaat van het nieuw-rechtse, gauliistische Debout la France, Nicolas Dupont-Aignan, ziet maar één vijand, IS. Beiden willen de opheffing van de sancties, en samenwerking tegen het kalifaat. Of ze zwaar genoeg wegen aan de roulettetafel is evenwel hoogst betwijfelbaar.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen