Waarom de Belgische staat faalt - Philippe Vandekerckhove

Philippe Vandekerckhove is gedelegeerd bestuurder van Rode Kruis Vlaanderen. Hij schreef dit opiniestuk in eigen naam.

Wie ooit een beetje managementcursus volgde, is ongetwijfeld vertrouwd met het concept "structure follows strategy": elke organisatie dient zijn structuren, of het nu fysieke structuren zoals gebouwen, hiërarchische structuren zoals organogram, of business unit structuren betreft, aan te passen aan de gekozen strategie om deze maximaal efficiënt en effectief te kunnen uitvoeren. Organisaties die nalaten dat te doen, functioneren niet goed en gaan vroeg of laat ten onder.

In een succesvolle organisatie volgt de structuur dus de strategie, en niet omgekeerd. "België" is een voorbeeld van een structuur die al decennialang, soms wanhopig, op zoek is naar een strategie. De oplossing zal echter niet komen, zoals men dat typisch in een bedrijf of goedwerkende organisatie zou doen, van een crisiscel die snel de nodige structurele aanpassingen beslist en doorduwt. Ook een dergelijke crisiscel kan maar in de juiste richting werken als er duidelijkheid is over welke strategie de organisatie wenst te volgen om succesvol te worden en te blijven. En die gedragen strategie is er nu eenmaal niet voor België.

De verwachtingen in de beide landsdelen omtrent tal van essentiële taken van de overheid, zijn immers te verschillend. Of dit nu cultureel bepaald is, of een gevolg van decennialang verschillend beleid in de beide landsdelen, laat ik in het midden. Het feit dat er nu al meerdere decennia volledig gesplitste kieskringen zijn, waardoor geen enkel politicus nog in het ganse land verkozen dient te worden, heeft in elk geval niet bijgedragen tot een politiek discours van strategie voor het ganse land, integendeel.

Dat België na een jarenlang beleid van "strategy follows structure" stilaan kenmerken van een "failed state" vertoont, kan niet verbazen. Een beslissing kan bijna nooit meer door één minister (of het nu een federale of een gemeenschapsminister betreft) worden genomen en afgewerkt. En zelfs bekwame en toegewijde ambtenaren weten soms niet meer waarvoor ze nu eigenlijk bevoegd zijn of niet. Op die manier organiseer je de inefficiëntie en de onduidelijkheid.

Er zijn, om deze situatie recht te trekken, ten gronde maar twee oplossingen en geen van beide zal snel gaan, noch pijnloos zijn. De eerste bestaat erin om alles opnieuw op het niveau België te organiseren. Dat betekent dat de Vlamingen hun wens voor meer zelfstandigheid definitief moeten opbergen en zelfs omdraaien. En dat de Franstaligen in het parlement een democratisch verkozen absolute meerderheid van Vlamingen loyaal moeten aanvaarden.

Het tweede scenario is het verder doorzetten op het pad van de federalisering, maar dan correct uitgevoerd. Men is er in geslaagd om in de verschillende staatshervormingen (en vooral de laatste staatshervorming was wat dat betreft niet goed) nagenoeg geen enkele bevoegdheid homogeen over te dragen naar de gemeenschappen. Sommigen zagen hierin een strategie van bepaalde Franstalige partijen: de Vlamingen de indruk geven dat er meer bevoegdheden op gemeenschapsniveau kwamen, terwijl een beslissing bijna nooit meer door een Vlaams minister alleen kan worden genomen. Indien dit correct is: politiek briljant, maar bestuurlijk catastrofaal.

Ik vermoed dat er voor het eerste scenario in geen van beide gemeenschappen veel appetijt bestaat maar indien men voor het tweede scenario gaat dan moet men het ook correct uitvoeren. Ik heb in verschillende federale regeringen kunnen vaststellen dat ministers, van een partij die betoogt dat ze het voor België opneemt, hun federale bevoegdheden vaak gebruikten als hefbomen om geldstromen naar het eigen landsgedeelte te maximaliseren, en zodoende impliciet België beschadigen.

En dan spreek ik nog niet over het feit dat, als en wanneer er dan toch eens een gedeelde strategie werd goedgekeurd, men deze in de feiten ook loyaal moet respecteren. Als Franstaligen in Vlaanderen komen wonen, vervolgens weigeren om de democratisch afgesproken voertaal te aanvaarden, en hierin dan gesteund worden door diezelfde politieke partijen die de structuur mee goedkeurden, dan kan geen enkele strategie standhouden en moeten de structuren wel falen.

De verantwoordelijkheid bij onze politici alleen leggen is enerzijds logisch anderzijds ook makkelijk: in de huidige context, waarbij ook vele burgers en organisaties – ook bedrijven - voordeel hebben gehaald uit het disfunctioneren van het systeem, zijn er geen quick fixes meer mogelijk. De staat is maximaal "opgeleend" en kan nu al zijn verplichtingen niet meer nakomen. Omgekeerd hebben de politici wel de verantwoordelijkheid om een eerlijke dialoog met de bevolking te voeren over het feit dat we nooit meer tot deftig bestuur kunnen komen als er geen gedeelde strategie is: er is geen derde weg. Structure follows strategy.