Hoe nu de slachtoffers helpen? - Erik De Soir

Erik De Soir is traumapsycholoog en staat als supervisor van het Fire Stress Team in voor de coördinatie en de uitvoering van de psychologische ondersteuning van de brandweerlui die betrokken waren bij de aanslagen in Brussel en Zaventem.

Dinsdagochtend zag er veelbelovend uit. Ik keek uit naar de moedige lezing over zelfstandig wonen en veerkracht die een rolstoelgebruiker die ik ooit inleidde in de principes van de boeddhistische psychologie aan het Universitair Centrum Leuven Limburg in Diepenbeek zou geven. Ik luisterde die ochtend omstreeks 8 uur naar het ochtendnieuws en hoorde dat er bij een ontploffing op Zaventem een dode was gevallen. De rest van het verhaal kennen we inmiddels…

Ik kan echter niet anders dan nu terugdenken aan de reeks aanslagen in 2015, zoals: de aanslag op toeristen die het Bardomuseum bezochten, de slachtpartij op de stranden in Sousse, de aanslag op de vrije meningsuiting via een raid op Charlie Hebdo en tot slot de aanslag in Parijs waarbij gewone mensen in hun gewone bezigheden werden geraakt.

De verslaggeving is gelijkaardig. Op de eerste dag is er de voortdurende berichtgeving over een snel oplopende balans aan doden en gewonden gedurende een lange reeks extra journaals. Er is de verbijstering, de schokgolf die door de getroffen gemeenschap raast en de reeks verhalen over heldhaftig gedrag van hulpverleners en toevallige voorbijgangers.

De tweede dag is er meer reflectie. Analisten, experten, psychologen, sociologen, juristen, filosofen, islamkenners, artiesten en politici die in debatten de degens kruisen en vooruitblikken. Zoekend naar zinvolle antwoorden op steeds dezelfde vraag: is onze samenleving nu voorgoed veranderd?

Op dag drie wordt al een beter beeld geschetst van de daders, minder speculatie en meer feiten, vaak is het indrukwekkend wat speurders kunnen. Maar ook de verantwoordelijkheden worden zorgvuldig afgewogen en de hele wereld moeit zich ermee.

Staatsleiders leggen verklaringen af, columnisten van invloedrijke media houden het vergrootglas boven het getroffen maatschappelijk en politiek weefsel en blikken vooruit naar een onzekere toekomst.

Na grosso modo een week volgt dan meestal een collectief moment van bezinning en een symbolische uitvaart van de slachtoffers. De mijlpaal die aangeeft dat het stilaan tijd is om weer over te gaan naar de orde van de dag en terug te vallen in een normale routine.

Blijft het dan even stil, dan stopt het kolken in het meer van de collectieve emoties en bloeden alleen nog de ontroostbare harten van de getroffen families. Stilaan worden de Franse – of nu: Belgische – vlaggen terug van voor de profielfoto’s op facebook gehaald en is het terug tijd om berichtjes van spelende kinderen, sportieve prestaties of citytrips te posten.

Zonder cynisme, maar… het leven is cyclisch. Zo lijkt elk collectief drama wel een min of meer zelfde verloop te kennen. Alleen is terreur zich stilaan wel echt een vaste plek aan het verwerven in onze leefwereld.

Want nu is het niet alleen herkenbaar leed. Het is nu ook ‘ons leed’. Ons Brussel is nu geraakt en we stellen ons allemaal de vraag of we nu meer polarisatie in de samenleving gaan krijgen of nu eens echt werk gaan maken van het overbruggen van de kloven die ons van de andere scheiden.

De beelden van de aanslagen in de luchthaven van Zaventem en de metrohalte Maalbeek hebben zich als een wig in ons psychisme gedreven en laten er een niet te verwijderen cyste in na. Beelden van slachtoffers met beide benen afgerukt. Een baby die op de grond weent naast zijn – waarschijnlijk – overleden moeder. Het gekrijs van het grondpersoneel van de incheckbalies en de ontreddering van militairen en politiemensen. De onmacht van de hulpverleners.

De meest geharde onder hen dragen nu een niet uitwisbare kras op de ziel.

De weg naar heling en herstel zal lang zijn en krijgt blijft hopelijk meer publieke aandacht krijgen dan na andere gelijkaardige aanslagen. De media krijgen de kans om hun huiswerk na Tunesië en Parijs, althans gedeeltelijk, opnieuw te doen.

Geen overmatige aandacht voor de gezichten van de daders en hun achtergrond, maar een focus op de weg van de getroffenen en hun families. Blijvende appreciatie voor de leden van de politie – zeker de speciale eenheden die nu reeds maanden onder hoogspanning leven, ingetogen dankbaarheid en erkenning voor de brandweer- en urgentiediensten. Het mag iets meer zijn dan een hand van enkele excellenties.

Bijvoorbeeld, formele erkenning van de structuren voor psychologische ondersteuning, zoals de veel geprezen Fire Stress Teams (FiST), die nu reeds meer dan twintig jaar vrijwillig werken en steeds meer een vaste waarde werden in het landschap van de hulpverlening.

Blijvende dank aan de talrijke militairen die waakten en observeerden, maar in de nasleep van de aanslagen heldendaden verrichten. Voor velen onder hen was het hun eerste echte oorlogssituatie.

Laten we meer aandacht geven aan de helden dan aan hen die als lafaards dood en vernieling zaaiden in naam van een hogere macht of een god die hiermee nooit akkoord zou kunnen gaan.

Laat ons de uitgebreide verslaggeving over de ‘onpakbaarheid’ van de daders iets meer bescheiden houden en vertrouwen op de speurders en de veiligheidsdiensten die nu meer dan ooit gemotiveerd zullen zijn om recht te laten geschieden.

Verschaf geen sterrenstatus aan de daders, zwijg ze dood, zodat ze een tweede keer sterven na hun laffe zelfdoding, maar de tweede keer door de stilte.

Er moet de komende maanden én jaren meer gewerkt worden aan het omarmen van de groep getroffenen. De daders alleen nog in beeld brengen op momenten dat ze worden gevat en later ook nog gestraft, in plaats van op momenten dat ze voortvluchtig zijn, waardoor hun status onder gelijkgestemden alleen maar riskeert te stijgen.

We moeten misschien de slachtoffers niet de hele tijd tonen, maar misschien meer voor en met hen doen, samen met hen doen, hen blijven erkenning geven in plaats van alleen verslag uit te brengen van hun verbijstering, verstomming en verslagenheid op het moment dat ze slachtoffer worden.

Reeds nu moet er worden nagedacht over een vergoeding van de vele getroffenen, zodat ze een kans krijgen om hun leven weer op te bouwen en niet zoals andere slachtoffers van rampen geruïneerd werden omdat de ziekenhuis- en psychotherapie facturen stilaan onbetaalbaar werden.

In Frankrijk worden slachtoffers van terreuraanslagen gezien als burgerslachtoffers van de oorlog of van oorlogsdaden. Het Fonds de Garantie des victimes des actes de terrorisme et d’autres infractions voorziet sedert de wet van 9 september 1986 in een vergoeding van slachtoffers van terrorisme.

De bevoegde diensten werden vorig jaar echter overstelpt met dossiers voor vergoeding van de opgelopen schade. Een belangrijk pijnpunt: de medische dossiers van de niet-gewonde slachtoffers waarbij moeilijk de juiste omvang van de schade kan worden vastgesteld.

In de huidige context worden de slachtoffers van de aanslagen in Brussel nog uitgebreid bijgestaan en ondersteund door de talrijke vrijwilligers van hulporganisaties en –instellingen, maar naarmate de tijd voortschrijdt, de overuren en de vermoeidheid zich opstapelen, riskeert vele hulp op te drogen.

Dit mag niet gebeuren. We erkennen misschien nog te weinig het begrip van ‘martelaarschap van de vrijheid en gelijkheid’ bij de slachtoffers van aanslagen op onze samenleving, maar in feite zijn alle getroffenen van de aanslagen vertegenwoordigers van onze samenleving.

We moeten er goed over nadenken hoe we als natie de slachtoffers van deze verwerpelijke daden in onze armen zullen blijven houden en hen de moed kunnen geven om vanuit een perspectief van weerbaarheid en veerkracht de draad van het leven weer op te nemen.

Geen te grote daden nu, geen te hoogdravende woorden of strijdlustige toespraken, maar een blijvende en duurzame actie in de diepte en gespreid in de tijd.
Tous ensemble…