De schande van Antwerpen - Mia De Schamphelaere

Mia De Schamphelaere is eresenator voor CD&V.

Voor mensen zonder papieren wacht de jungle: in Calais, in Duinkerke, in Idomeni, op Lesbos, in de buitenwijken van Istanbul en ook in het centrum van Antwerpen. In onze fiere, altijd feestende stad, vlak bij de bekende winkelstraten en uitnodigende restaurants, heerst de wet van de jungle voor de rechtelozen.

Niemand kan ze geteld krijgen, de mensen zonder papieren die dag na dag proberen te overleven, zonder adres, zonder bankkaart, zonder arbeidsvergunning in een informele zwarte economie.

Vluchtelingenorganisaties schatten dat ze met twintigduizend zijn, de mensen die alleen al in Antwerpen niet (meer) gekend zijn door de overheid. Die ook niet gekend moeten zijn, zo is de redenering, want of ze hebben zich nooit aangemeld of ze hebben een uitwijzingsbevel gekregen. En dus bestaan ze niet meer voor de officiële samenleving. Ze verblijven hier niet alleen illegaal, ze worden ook “illegaal” als mens.

Officieel bestaan ze niet, maar ze zijn er natuurlijk wel. Ze werken, eten, wonen en slapen, hebben familiebanden, krijgen kinderen, worden soms ziek. Kortom, het leven zoals het is voor elk van ons. Alleen voor hen is alles wat ze ondernemen een risico.

Ze moeten leven zonder zichtbaar te zijn. Ze kunnen nergens hulp krijgen, niet van officiële instanties, maar ook bij veel vrijwillige initiatieven staan ze voor een gesloten deur. Veel welzijnsinitiatieven zoals voedselbanken of hulp voor jonge moeders vragen immers eerst een officiële doorverwijzing van het OCMW.

Ze genieten geen leefloon, kinderbijslag of andere toelage. Alleen onderwijs en dringende medische hulp mag hen niet geweigerd worden. Het zijn dan ook de kleuterjuffen en de verpleegkundigen op de spoeddiensten die in de eerste linie staan en deze onzichtbare gezinnen bijstaan.

Het informele bestaan van de mensen zonder papieren is een bron van uitbuiting allerhande: huisjesmelkerij, gevaarlijk ongezond werk en zoveel meer. Natuurlijk zijn er ook de illegale criminele benden die opgespoord en opgepakt moeten worden.

Maar mensen zonder papieren zijn evengoed slachtoffer van illegale of criminele praktijken. De meesten hoeden zich ervoor om niet met politie en gerecht in aanraking te komen: nooit zonder vervoersbewijs de tram opstappen, nooit nog even snel door het rood licht overstappen, niet in een ruzie terechtkomen, nergens sluikstorten.

Voorlopig is hulp aan mensen zonder papieren nog niet strafbaar, zoals wel het geval is in andere Europese lidstaten, bv. Denemarken. Velen overleven dan ook door de empathie en de hulp van hun stadsgenoten. Ze doen erg hun best om zo correct mogelijk te leven, te integreren en bouwen vriendschapsbanden op.

Zo begeleidde ik Vera en haar 19-jarige dochter Zina op weg naar papieren. Vera kwam een tiental jaar geleden uit Rusland naar België om er te huwen. Maar haar man overleed binnen de drie jaar na het sluiten van het huwelijk en daardoor had Vera geen verblijfstitel meer.

Ze werkte door en Zina studeerde hard. Een aantal nieuwe procedures boden geen oplossing. Omdat de werkgevers van Vera aandrongen om haar een officieel contract te kunnen geven en Zina nu was ingeschreven in een Antwerpse hogeschool (aan het hoogste inschrijvingstarief), besloten we een goed gedocumenteerde regularisatieaanvraag in te dienen. Maar zo werden ze opnieuw zichtbaar voor de overheid, met als gevolg dat op een vroege ochtend in november de politie Vera en Zina in hun appartementje is komen ophalen om weg te brengen naar het gesloten asielcentrum in Brugge.

Van daaruit zijn ze terug naar Rusland gevlogen. Vooral voor Zina, die in haar leven geen andere school zag dan een Nederlandstalige school, een hele schok en voor haar Antwerpse vriendje en zijn familie een groot verdriet.

Of neem nu het verhaal van de 19-jarige Suzanna, die in het Stuyvenbergziekenhuis geboren werd en haar 21-jarige zus Julietta. Zonder papieren zijn ze hier in Antwerpen volwassen geworden. Ze liepen hier school en werden hier geholpen door de jeugdbijstand.
Een regularisatie van hun dossier blijkt onmogelijk omdat hun ouders, afkomstig uit Kosovo, bij de eerste aanvraag meer dan 20 jaar terug verzwegen dat ze ook al in Duitsland asiel hadden aangevraagd.

Ondertussen is Julietta al mama geworden en gaat haar zoontje Eddy nu sinds februari voor het eerst naar de kleuterschool, of de derde generatie zonder papieren op onze schoolbanken. Advocaten gespecialiseerd in vreemdelingenrecht raden af om een regularisatieaanvraag in te dienen omdat bij een negatieve beslissing ook een gedwongen uitwijzing dreigt.

Maar naar waar moeten deze jonge mensen die hier geboren zijn dan uitgewezen worden? Naar een land waar ze nog nooit geweest zijn?

Mensen zonder papieren zijn een pijnlijk blinde vlek in het stedelijk weefsel. Natuurlijk is er nood aan snelle, correcte procedures en een duidelijk terugkeerbeleid voor mensen die hier nog niet geïntegreerd zijn en terug kunnen naar een veilig thuisland. En dat betekent meer doen dan het afleveren van een uitwijzingsbevel. De terugkeer en de nieuwe toekomst voor de uitgeprocedeerde mensen moet voorbereid en begeleid worden.

Maar ook moeten er eerlijke kansen zijn op een individuele humanitaire regularisatie en hierbij kunnen voor meerderjarige aanvragers nooit de fouten of de fraude van hun ouders in rekening gebracht worden.

Die pijnlijk blinde vlek in ons stedelijk, sociaal weefsel heeft nu ook geleid tot het ongeziene machtsmisbruik van enkele leden van het Antwerpse politiekorps. Mensen zonder papieren waren voor hen mensen zonder rechten, alles kan hen worden afgenomen, geld, persoonlijke spullen en uiteindelijk hun menselijke waardigheid.
Dit schandelijke machtsmisbruik moet in het belang van de politie zelf tot op het bot uitgespit worden. De schuldigen moeten gestraft worden, maar ook moet de mogelijke gedoogcultuur in het korps blootgelegd worden.

Alle slachtoffers moeten gehoord kunnen worden. Zij hebben met of zonder papieren recht op eerherstel. De Europese slachtofferrichtlijn, die ons land nog niet uitvoerde, zet het slachtofferschap voorop, niet het verblijfsstatuut van de mensen.

Op basis van de principes van deze richtlijn zou de Antwerpse politie een systeem van veilige aangifte kunnen uitwerken specifiek voor de mensen zonder papieren die slachtoffer werden van machtsmisbruik. Alleen zo kan de schande van Antwerpen gekeerd worden.