Griekenland: de gevangenis van Europa? - Bruno Tersago

Op het ogenblik van dit schrijven zitten er 12.000 vluchtelingen en migranten vast in Idomeni, aan de grens tussen Griekenland en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (FYROM). In de haven van Piraeus, nabij Athene, worden 2.800 mensen noodgedwongen opgevangen in de passagiersterminals omdat de opvangkampen in en rond de Griekse hoofdstad helemaal vol zijn. Ook de tijdelijke opvang in de olympische stadions barst uit zijn voegen en mensen zitten gewoon op straat.

Tegelijkertijd gaat de vluchtelingenstroom onverminderd voort: op Lesbos wachten 1.268 geregistreerde vluchtelingen om de oversteek naar het vasteland te maken, op Chios zijn het er 1.227 en op Samos nog eens 857.

Op verschillende andere plaatsen in Griekenland, vooral op weg naar het noorden van het land, zitten nog honderden mensen verspreid. Sinds Oostenrijk besloten heeft om geen vluchtelingen meer door te laten reizen, sluiten de Balkanlanden op de route tussen Griekenland en Duitsland hun grenzen. De voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië laat dagelijks hoogstens nog 200 mensen door. Op dit moment zitten er over heel Griekenland naar schatting 32.000 mensen vast.

Bij de grensovergang wordt het onderscheid gemaakt tussen vluchtelingen en economische migranten. Dat onderscheid werd gebaseerd op nationaliteit, een criterium waar je heel veel vraagtekens bij kunt zetten. Tot voor kort mochten enkel Syriërs, Afghanen en Irakezen de grens oversteken. Sinds 21 februari blijft de grens echter gesloten voor Afghanen: zij kunnen Servië niet meer binnen en daarom laat FYROM hen ook niet meer op haar grondgebied. Je krijgt het gevoel dat deze mensen van de ene dag op de andere geen vluchteling meer zijn, maar enkel nog migrant.

De blokkades zorgen voor een geheel nieuwe situatie in Griekenland: van een transitland dreigt het land nu een (al dan niet tijdelijke) eindbestemming te worden voor heel wat mensen. De Griekse onderminister voor Migratie, Ioannis Mouzalas, windt er geen doekjes om, en bereidt zijn landgenoten voor op wat er komen gaat. “We moeten uitgaan van het slechts mogelijke scenario en aannemen dat de grens niet meer opengaat. We moeten dus veel meer opvangcentra voorzien dan we tot nu toe hebben gedaan.”

In het noorden van Griekenland zijn er de voorbije dagen 4 extra kampen opgericht om mensen onderdak te bieden, maar verwacht wordt dat die snel vol zullen zitten. Mouzalas weet ondertussen niet hoeveel mensen nog in Griekenland vast zullen komen te zitten, maar hij geeft wel aan dat het land een beperkte opvangcapaciteit heeft. Meer dan 150.000 vluchtelingen kan Griekenland niet bolwerken.

Ook budgettair zorgt de vluchtelingencrisis voor extra problemen. Het land moet nog steeds zwaar bezuinigen en in de budgetten is geen ruimte voorzien om vluchtelingen op te vangen. Indien de Griekse overheid geld gebruikt voor vluchtelingen, moet er elders meer worden bespaard. Ondertussen vinden de leenheren dat de economische crisis niet met de vluchtelingencrisis mag worden verbonden. De Europese Commissie heeft ondertussen opgeroepen om 700 miljoen in een vluchtelingenfonds te pompen om zo landen als Griekenland te helpen.

Ondertussen helpen mensen in Griekenland onbaatzuchtig. Vaak zijn ze zelf werkloos, maar toch geven ze voedsel, drank en hun tijd aan de vluchtelingen. “Deze mensen hebben het nog harder nodig dan wij”, zo klinkt het. Natuurlijk is het wel zo dat de hulp steeds werd gegeven met het idee in het achterhoofd dat de vluchtelingen slechts passanten zijn. Indien ze hier zullen blijven, kan het niet worden uitgesloten dat er meer reactie zal komen vanuit de bevolking.

Bij het aantreden van Nederland als tijdelijke EU-voorzitter verklaarde premier Rutte dat de vluchtelingenstroom binnen de 8 weken zou moeten worden ingedijkt. Daar lijkt begin maart nog niets van te merken. Ondertussen patrouilleren schepen van het Europese Agentschap voor de Buitengrenzen, Frontex, en oorlogsbodems van de NAVO in de Egeïsche Zee.

Die patrouilles kwamen er nadat Griekenland ervan was beschuldigd zijn grenzen niet goed te bewaken. Maar zelfs met deze patrouilles blijven de vluchtelingen in Griekenland aankomen. De schepen van Frontex helpen bij reddingsoperaties en brengen vluchtelingen aan land op de Griekse eilanden om ze daar te laten registreren.

De schepen van de NAVO zouden normaal gezien de bewegingen van mensensmokkelaars in kaart brengen langs de hele Turkse kust en zouden zelfs vluchtelingen terugbrengen naar Turkije. Voorlopig kan de missie weinig resultaten voorleggen.

Turkije verbiedt de NAVO-schepen zelfs om in de territoriale wateren te komen. Ondanks het feit dat het land 800 migranten uit Noord-Afrika weer heeft opgenomen, nadat die waren teruggestuurd vanuit Griekenland, lijkt Turkije verder weinig interesse te tonen om andere vluchtelingen weer op te vangen.

De vraag kan rijzen of de huidige situatie de vluchtelingen afschrikt om naar Griekenland te komen. Voorlopig lijkt dat niet het geval te zijn: de meeste vluchtelingen met wie ik heb gesproken, hopen dat de grenzen weer open zullen gaan en zullen blijven proberen. Het is nu wachten op de uitkomst van de vluchtelingentop op 7 maart om te zien hoe Europa de kwestie verder zal aanpakken.

Volgens premier Tsipras zijn de politiechefs van de Balkanlanden verantwoordelijk voor de sluiting van de grenzen, tegen de afspraken van de regeringshoofden in, die de grenzen in ieder geval wilden open houden tot 7 maart (althans volgens de interpretatie van de Griekse premier).

Is er dan een oplossing om de huidige vluchtelingencrisis het hoofd te bieden? Nog volgens Tsipras moet die oplossing gevonden worden in het zogenaamde Europese relocatieprogramma: 160.000 vluchtelingen moeten asiel aanvragen en moeten gelijkwaardig worden verdeeld over alle EU-lidstaten. En dat moet zo snel mogelijk gebeuren.

Ondervoorzitter van het Europese Parlement Dimitris Papadimoulis ziet het als volgt: “De oplossing ligt binnen handbereik, namelijk de implementatie van het relocatieprogramma van alle 28 EU-lidstaten. Dat kan enkel gebeuren met open grenzen en met een nauwe samenwerking tussen de lidstaten en de Europese Commissie.”

Volgens Papadimoulis is er geen oplossing indien Griekenland buiten de besluitvorming wordt gehouden, of indien het land als een deel van het probleem wordt afgeschilderd. Verder waarschuwt het Europarlementslid voor een “opflakkering van extreem nationalisme, nationalistische reacties en haat, die destijds hebben geleid tot de Tweede Wereldoorlog". “We lijken in de EU alles als vanzelfsprekend te beschouwen, maar dat is het helemaal niet”, aldus het Europarlementslid voor Syriza.

Voorlopig lijken Donald Tusk en Jean-Claude Juncker hem in deze redenering te volgen, maar het is afwachten of alle EU-lidstaten zullen meegaan.