Passie voor politiek - Sven Tuytens

Sven Tuytens is VRT correspondent in Madrid

De economische crisis en de oplossingen hiervoor vormen het thema voor de aankomende verkiezingen. Voor het eerst is de macht gebroken van de twee grote partijen PP (de huidige conservatief-liberale regeringspartij met een absolute meerderheid in het parlement) en PSOE (socialisten) en hebben twee opkomende partijen een reële kans om te regeren: Ciudadanos, rechts van het ideologische spectrum en Podemos aan de linkerkant.

De kiezer kan op 20 december een einde maken aan het oude bipartidismo dat nu al 35 jaar duurt. Vier partijen die om de macht vechten is nieuw. Het enthousiasme is terug, de Spanjaarden tonen opnieuw massaal interesse in politiek.

Het huidige politieke model, dat na veertig jaar dictatuur tot stand kwam, ligt onder vuur. De transitieperiode van 1978 is voorbij want de Partido Popular en de PSOE staan niet langer garant voor een gezonde Spaanse democratie.

Het grote probleem van Spanje is niet het systeem van twee politieke partijen, maar de partijstaat, of de kolonisering door politieke partijen van de staatsinstellingen en een groot deel van de samenleving.

De economische crisis legde de tekortkomingen bloot van een economisch model dat streeft naar economische groei, gebaseerd op speculatie in de bouwsector en die de structurele basis vormt voor politieke corruptie. De snelle teloorgang van de publieke dienstverlening en het kortwieken van sociale rechten, gecombineerd met corruptie hebben voor een breuk gezorgd met de politieke consensus die 35 jaar geleden, tijdens de transitieperiode na het vertrek van dictator Franco, tot stand kwam. De politici van de transitieperiode beloofden gelijke kansen en welvaart voor de meerderheid van de Spanjaarden.

Die belofte werd niet alleen gebroken met de harde besparingspolitiek van de laatste jaren, maar tegelijk is duidelijk geworden dat de basisprincipes van de democratie systematisch met de voeten getreden worden: corruptie als manier van regeren, politieke inmenging in justitie en een kieswet (Ley Electoral) die de deelname van de burger beperkt. Het resultaat is een gigantische sociale kloof tussen Spanjaarden.

De 15-M beweging legde in 2011 de vinger op die breuk. Wat de indignados aan de Puerta del Sol riepen: “¡Democracia real ya!” of “Echte democratie, nu!” was veel meer dan een eenvoudige slogan.
Het was het begin van een nieuwe transitieperiode, met een nieuwe politieke taal. De partijen van het bipartismo deden de eis voor verandering aanvankelijk af als een marginaal fenomeen van een stelletje opgewonden indignados.

Vandaag moet de politieke elite met tegenzin toegeven dat hun inschatting verkeerd was. Alleen al uit de televisiedebatten van de voorbije weken blijkt dat ze nu pas de ernst van de situatie inzien. Uit het gebruik van versleten politieke slogans en haantjeshouding tijdens politieke debatten kan men duidelijk afleiden dat de oude partijen de nieuwe politieke taal nog niet onder de knie hebben.

Nieuwkomer Podemos is de partij die de eis voor verandering het best kan vertalen en aan de basis ligt van een nieuwe taalgebruik dat dat geen enkele Spanjaard onverschillig laat. Het is een progressieve partij die het over Spaans patriotisme heeft, die de grondwet niet wil aanpassen, maar herschrijven en goed weet wat er bij de bevolking leeft. Podemos is ook de enige partij die echt met de Catalaanse onafhankelijkheidspartijen rond de tafel wil zitten.

De grootste terughoudendheid om voor Podemos te stemmen heeft te maken met angst en de vergelijking met het Griekse Syriza. Wat als Podemos aan de macht komt en Spanje door Europa, het IMF en de bankensector gestraft wordt? Want Spanje is wel de vierde economie van de Eurozone.

De voorbije maanden was de gestage opmars van Podemos stilgevallen. Maar met de hulp van enkele iconen van de 15-M beweging, zoals Ada Colau, de burgemeester van Barcelona, heeft Podemos tijdens deze verkiezingscampagne de indignados opnieuw kunnen mobiliseren. Het probleem van Podemos is dat er nu een andere “nieuwkomer”, is die ook een grondige verandering voorstelt.

Ciudadanos, is het conservatieve alternatief voor verandering. Hun programma verschilt niet veel van het programma de Partido Popular. Maar ze hebben geen corrupte voorgeschiedenis en zin om de politieke stal uit te mesten. En dat alleen kan tellen voor de Spaanse kiezer. Ciudadanos is niet echt een nieuwe partij, maar het netjes afgeborstelde Ciutatans, een pro-Spaanse Catalaanse formatie die al tien jaar bestaat. Hun kandidaat is de jonge Albert Rivera. Hij is knap, praat vlot en komt geloofwaardig over. Rivera wordt bijgestaan door een nieuwe generatie jonge knappe opportunisten.

Maar voor wie Spanje echt wil veranderen, is er werk aan de winkel. Om te beginnen moet de grondwet aangepakt worden. PP en PSOE gaan dat niet uit eigen beweging doen. De vraag is nu of de nieuwe partijen na de verkiezingen in staat zullen zijn om de Ley Electoral of de Ley de Partidos aan te pakken.

Veel twijfelende Spanjaarden stellen zich nu ook de vraag hoe snel de nieuwe partijen, na de verkiezingen meteen “oude” partijen gaan worden. Ciudadanos heeft de laatste tijd een beetje last van de overwaardering van Albert Rivera die uitstekend aan de verkiezingscampagne begon, maar op het laatste nippertje aartsconservatieve trekjes aan de oppervlakte liet komen (zoals zijn standpunt over gendergeweld).

De Partido Popular wordt afgestraft voor haar corruptie en besparingspolitiek. Maar ondanks de bijzonder lage populariteit van premier Mariano Rajoy, zijn afwezigheid in de media tijdens zijn ambtsperiode, zijn gestuntel en de verwarde indruk die hij gaf tijdens politieke verschijningen en debatten, blijft de Partido Popular de grootste partij die er - gezien de omstandigheden - zeer goed in slaagt om haar achterban bijeen te houden.

Eén van de grote troeven van de PP is haar trouwe kiespubliek en de kunst om zowel extreem-rechts als het centrum tevreden te houden. Het lijkt erop dat de Partido Popular voor het eerst in lange tijd, na de verkiezingen een coalitie moet vormen. En dat zijn ze bij de partij niet gewoon.

Tot vervelens toe herhaalt de Partido Popular sinds maanden dat het dankzij hen economisch beter gaat met Spanje. Toch merken de meeste Spanjaarden helemaal niets van die heropleving. De lichte daling van de werkloosheidscijfers hebben te maken met externe factoren, zoals de lage olieprijzen en een record aantal buitenlandse toeristen door de aanhoudende spanningen in landen zoals Egypte en Tunesië. Ook de daling van de actieve bevolking heeft invloed op de werkloosheidscijfers. Sinds het begin van de crisis is Spanje opnieuw een land van emigratie geworden.

Wat structureel veranderde is de nieuwe arbeidersregeling van regering van Mariano Rajoy. Zo zijn er op vier jaar tijd 300 000 arbeidscontracten van onbepaalde duur verdwenen. Ondertussen zijn er 150 000 tijdelijke contracten bijgekomen. Er zijn nog nooit zoveel werkenden geweest die in armoede leven.

De Spaanse socialisten zijn in vrije val. Ondanks de inspanningen van Pedro Sánchez tijdens de laatste debatten, heeft de partij het vertrouwen van haar kiezerspubliek niet kunnen terug winnen. In 2008 waren de PSOE en de PP samen goed voor 83,8% van de stemmen. Volgens de laatste peilingen zouden beide partijen samen niet eens de helft van de stemmen halen. De PSOE is niet in staat om de fakkel over te nemen en vecht wanhopig om het duopolie van het bipartidisme te redden.

Nog nooit werd het Spaanse politieke systeem aan een test onderworpen zoals die van aanstaande zondag. 20 december is nog maar het begin van de afrekening, met vier partijen die tussen 15% en 30% van de stemmen halen. En dankzij de nieuwe partijen wordt er opnieuw met passie aan politiek gedaan.