De EU buigt voor Turkije – Lukas De Vos

Lukas De Vos was buitenlandverslaggever bij VRT Nieuws.

Zo mogelijk nog erger en verstrekkender was de knieval van Duits bondskanselier, Angela Merkel, toen ze op 18 oktober bij de sultan van Turkije op audiëntie ging. Ze beloofde daar prompt 3 miljard euro om de vluchtelingenopvang beter te organiseren en te controleren in Turkije (en zo de bijna automatische doorstroming naar de Griekse eilanden af te remmen). Maar ze stelde ook een snelle versoepeling van het visabeleid én van de vastgelopen toetredingsonderhandelingen tot de EU in het vooruitzicht.

Merkel had zich verslikt in haar vluchtelingenaanpak. Ze zette de deur naar Duitsland wagenwijd open (“Wir schaffen es”), om ze een week later opnieuw tot een kier terug te dringen, mede vanwege het snel groeiend (uiterst) rechts protest, de wedergeboorte van Pegida, én de dreigende scheuring tussen haar CDU en de Beierse zusterpartij CSU van de populistische minister-president Horst Seehofer. Die was het schoon zat volgestouwde treinen in München te zien binnenrijden, zonder dat gewerkt was aan opvangmogelijkheden en huisvesting vooraf.

Merkel had zich evenmin verwaardigd haar beloften aan Erdogan af te toetsen met de andere lidstaten van de EU. To add insult to injury, liet diezelfde Erdogan wat later verstaan dat hij op 3 miljard per jaar rekende, niet op een eenmalige bijdrage. Erdogan won intussen de verkiezingen, wat hem een absolute meerderheid in het parlement opleverde én – als hij bondgenoten vindt – voldoende stemmen kan geven om zijn droom, een autoritair presidentieel bewind, te realiseren. Hij kan zich veroorloven met zijn binnenlandse ambities de EU af te persen. Hij voelde zich dan ook sterk genoeg om niet eens zelf naar de door hem geëiste top in Brussel van het voorbije weekend te komen. Hij zond zijn trouwe bediende, eerste minister Ahmet Davotoglu.

Dat is niet in de smaak gevallen van de Griekse regeringsleider Alexis Tsipras, de paria van de 28. Hij heeft recht van spreken. Zijn land moet de ongecontroleerde toestroom van vluchtelingen verwerken, en heeft altijd de boter gegeten. Als er in Parijs bloedige aanslagen worden gepleegd, krijgt hij het verwijt dat twee moordenaars zich onder de vluchtelingen hebben gemengd. De registratie gebeurde inderdaad in Griekenland, maar bij gebrek aan opvangmogelijkheden zijn die ongehinderd doorgereisd. Hotspots zijn voor later. Als Tsipras drie miljard had gekregen om te zorgen voor een betere grenscontrole, betere basisvoorwaarden voor vluchtelingen, en betere economische ondersteuning, dan had de EU nu niet om grootmoedigheid moeten smeken. Want het blijft bij Turkse beloften, “we kunnen niet garanderen dat de vluchtelingenstroom snel zal afnemen”. Maar Ankara incasseert intussen wel zes miljard (twee jaar steun), Turken mogen vervroegd (vanaf 2016) vrij rondreizen in de EU, en nieuwe hoofdstukken worden geopend om de toetreding tot de EU af te ronden (vooral hoofdstuk 17 over economisch en muntbeleid).

Het is merkwaardig dat de EU zijn zwaktebod niet heeft aangescherpt, nu Turkije zelf in de knel geraakt. De democratie is snel aan het afglijden, acht hoofdstukken blijven sowieso gesloten zolang de mensenrechten niet gerespecteerd worden (de Raad van Europa heeft sinds zijn oprichting al meer dan 3.000 veroordelingen van Turkije uitgesproken), de minderheden geen volwaardige bescherming krijgen, en Cyprus niet erkend wordt. Wellicht even erg is de dubbelzinnige houding van Turkije tegenover de burgeroorlog in buurland Syrië. Vorige week zijn de hoofdredacteur en de politieke commentator van de oppositiekrant Cumhürryet aangehouden voor schending van staatsgeheimen – zij hadden onthuld dat bij een politiecontrole wapens voor IS waren ontdekt, die de geheime dienst over de grens wou brengen.

Turkije mag dan al een jaar zich aangesloten hebben bij de coalitie tegen de Nieuwe Assassijnen van IS, het moslimradicalisme dat de regeringspartij AKP steeds meer infiltreert, doet Turkije op twee paarden wedden, zeker nu ook Rusland samenwerkt om de bolwerken van IS te bestoken. Het neerhalen van een Russische Sukhoi-gevechtsvliegtuig had dan ook weinig vandoen met een bedreiging, alleen met de nadrukkelijke bedoeling een nieuwe wig te drijven tussen de NAVO en de Russische buur. Die overigens prompt zo goed als een uitreisverbod uitvaardigde en economische strafmaatregelen tegen Turkije oplegde.

Turkije glijdt af naar een nieuw Ottomaans sultanaat. Het beeld van een dolgedraaide aanhanger na de overwinning van AKP bij de verkiezingen van 1 november blijft op het netvlies gebrand: “De Osmanen zijn terug !”. De nationalistische opstoot verheelt evenwel moeilijk de benarde situatie waarin het land dreigt te komen. Het opzeggen van het bestand met de Koerden door Erdogan, belooft weinig goeds voor andere minderheden. De provocatie om in het Aya Sofia museum een moslimdienst te houden is niet ongemerkt gebleven voor de christelijke minderheid. De 100e verjaardag van de Armeense volkenmoord heeft nog altijd niet geleid tot een schuldbekentenis. Het verlies van de markten in het Midden-Oosten hypothekeert de Turkse ambitie om een regionale grootmacht te worden. De gestremde hereniging van Cyprus verhindert ook het boren naar gas en olie rond het eiland, en kan een casus belli worden nu Cyprus rustig met Israël verder werkt aan exploitatiemogelijkheden.

Afwezig bij dat alles blijft de EU. Buitenlandgezant Federica Mogherini blinkt uit door nietszeggende verklaringen. Het tussentijds verslag van de Europese Kommissie over de uitbreiding van de EU getuigt van misplaatst opportunisme (het werd ingehouden tot nà de verkiezingen in Turkije) en formuleert nogal omzwachtelend dat het de foute richting uitgaat. Het zingt de lof van de goed werkende markteconomie, en stelt vast dat het land zich afstemt op het acquis communautaire, hoewel wat trager dan tevoren. Maar de rechtsstaat krijgt forse klappen, de vrijheid van meningsuiting en vereniging wordt steeds strakker aan banden gelegd, en een kiesdrempel van 10 % is een aanfluiting van democratische vertegenwoordiging, aldus het rapport. De mantel der liefde is dat “Turkije bevestigt dat het economisch nauwer wil samenwerken met de EU zoals op energiegebied, en dat het zich als doel blijft stellen volwaardig lid te worden van de EU”. Ze horen het donderen in Frankrijk. En steeds meer in Duitsland. En in Oostenrijk.

De zwakte van de EU zit hem juist in nationale afwijzingen, die een sterk gemeenschappelijk standpunt verhinderen. Dat bleek ook in het vluchtelingenbeleid. Slowakije, Hongarije, Polen, Slovenië, ze willen niet weten van een grote instroom van moslims. Back to square one. Het is de discussie over de preambule van de uiteindelijk gedumpte Europese grondwet die wordt overgedaan: de verwijzing naar god en de judeo-christelijke waarden van de Unie. Als Europa zich nu ook nog laat meeslepen in het opbod over de ware god, dan blijft er van het rationele project dat de Unie ooit was bijzonder weinig over. Hoe meer ad hoc toppen, hoe minder visie. Europa zal steeds meer Belgisch zijn of niet zijn: lapmiddelen om de lekken te dichten, maar geen meesterplan om een helder leidingsysteem uit te werken.