Onze kleine oorlog - Marc Hooghe

Marc Hooghe is gewoon hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven.

De Franse uitval had uiteraard ook als doel het eigen blazoen enigszins op te poetsen: niets is daarvoor beter dan de schuld te kunnen afschuiven op het boze en onbekwame buitenland. Maar zelfs wanneer je het enkel statistisch bekijkt: het is toch meer dan opvallend dat het kleine België telkens opnieuw een belangrijke rol blijkt te spelen in dat soort terrorisme-dossiers. Toeval? De opeenstapeling van gebeurtenissen maakt dat eerder onwaarschijnlijk. De gebeurtenissen van de afgelopen dagen maken bovendien duidelijk waarom België zo’n belabberd figuur slaat op Europees niveau. De Belgische politieke laat zich niet van z’n beste kant zien als we geconfronteerd worden met het internationaal georganiseerde terrorisme.

Laten we beginnen met de kwestie Molenbeek: die voorstad is uitgegroeid tot het symbool van het terroristisch kwaad. Hoe reageert de Belgische politiek? Met de bekende dorpsruzies: het zal wel de schuld van Moureaux zijn. Waarop de voormalige burgemeester dan weer riposteert dat dan in zijn tijd allemaal niet voorkwam, en dat het dus wel de schuld zal zijn van zijn opvolgster van de MR. En dan komt uiteraard weer de klassieker boven: de fusie van de Brusselse politiezones. Voor onze dorpspolitiek zijn dat heel zwaarwichtige thema’s, en zonder al te veel gêne wordt het drama in Parijs misbruikt om de oude standpunten nog eens uit den treure te herhalen. Het draagt allemaal niet veel bij tot een oplossing: er zullen niet veel mensen zijn die oprecht geloven dat de terreur voorkomen had kunnen worden als de politieagenten van het rijke Ukkel ook in het arme Molenbeek zouden patrouilleren. Bij dit soort acute noodsituaties laten de Brusselse politici zich kennen voor wat ze echt zijn: allicht achten ze zichzelf geniaal, maar in werkelijkheid hebben ze te korte beentjes. We zitten zo verstrikt in onze eigen dorpspolitiek dat we niet langer het vermogen hebben onze situatie nuchter te bekijken vanuit het perspectief van het buitenland.

Laten we even de situatie omdraaien: stel je voor dat criminelen uit Parijs massaal naar Brussel zouden afzakken om hier mensen te vermoorden. De Franse autoriteiten reageren met de laconieke aankondiging dat de politie van het 10de en het 11de arrondissement voortaan zullen samenwerken, en dat de burgemeester van Saint-Denis voortaan niet meer bevoegd is voor de lokale politie. Zouden we dan tevreden zijn? Nee, natuurlijk. Dat soort interne afspraken zijn voor het buitenland niet relevant: wat onze buurlanden vragen is dat we orde op zaken stellen, en niet langer een veiligheidsrisico vormen. De Brusselse agglomeratie vormt nu nog te vaak een vergeten stad, maar in een eengemaakte Europese ruimte kunnen we ons niet langer permitteren de hoofdstad van Europa te besturen als een kleine plattelandsgemeente.

De omgekeerde reactie dan: als president Hollande aankondigt dat zijn land in oorlog is met de terreurorganisatie, dan kan België natuurlijk niet achterblijven. Terreurdaden hebben als onvermijdelijk gevolg dat de politiediensten meer middelen en bevoegdheden krijgen, en dat is deze keer niet anders. Maar wat premier Michel gisteren voorstelde in de Kamer gaat wel een stap verder:

• “Concreet, huiszoekingen zijn momenteel verboden tussen 21 uur en 5 uur ‘s ochtends. We zullen deze uurbeperkingen afschaffen in het kader van terrorisme. In de toekomst zal het mogelijk zijn om 24 uur op 24 huiszoekingen te verrichten.
• Bovendien is de beperking van de administratieve aanhouding tot 24 uur een rem in de onderzoeken inzake terrorisme. Wij stellen voor een herziening van de Grondwet door te voeren om deze termijn van 24 naar 72 uur te brengen.”

Onze geachte Kamerleden waren blijkbaar ingedut terwijl de premier zijn drastische plannen voorstelde, want zelfs op de oppositiebanken was er geen protest te horen. Het is onze politici ontgaan dat hier op drastische wijze komaf wordt gemaakt met fundamentele democratische verworvenheden.

De nachtelijke huiszoeking wordt traditioneel gezien als een bijzonder brutale politietechniek, die een inbreuk vormt op de onschendbaarheid van de woning. Die afkeer van de nachtelijke huiszoeking is zo sterk dat er al in de grondwet van 22 frimaire van het jaar VIII (of, in de hedendaagse kalender: 13 december 1799) een verbod werd opgenomen tegen nachtelijke politie-invallen. Dit verbod werd later overgenomen in de Belgische wetgeving, met een heel beperkt aantal uitzonderingen. Als premier Michel nu kort en goed deze bepaling wil afschaffen, dan keren we terug naar de situatie van willekeur van voor de Franse Revolutie.

Een ander, even drastisch middel is de administratieve aanhouding, dus zonder enige tussenkomst van de onderzoeksrechter. Al in 1831 bepaalde onze Grondwetgever dat dat die aanhouding maximaal 24 uur mocht duren, en die bepaling heeft sindsdien alle grondwetswijzigingen overleefd. Men kan er begrip voor hebben dat het in 1831 soms enkele uren kon duren om een onderzoeksrechter te bereiken, maar nu kan dat geen enkel probleem meer vormen. Er is dus geen enkele reden om mensen tot drie dagen lang op te sluiten, zonder enige tussenkomst van de rechterlijke macht. Ik kan me niet herinneren dat er in het recente verleden een probleem is geweest met verdachten die moesten worden vrijgelaten omdat er geen onderzoeksrechter kon worden bereikt. De administratieve aanhouding verlengen tot drie dagen is een brutale methode die we vooral kennen uit dictaturen, en het is helemaal niet zeker dat deze maatregel zal leiden tot een meer effectieve strijd tegen het terrorisme. Met deze beide voorstellen zet premier Michel de klok dus twee eeuwen terug in de tijd.

Het tegenargument is natuurlijk dat Frankrijk soortgelijke maatregelen neemt en blijkbaar nemen ze op het kabinet van premier Michel dat voorbeeld klakkeloos over. Er is echter een fundamenteel verschil. Afgelopen vrijdag werd in Frankrijk de noodtoestand afgekondigd, die intussen door het parlement met drie maanden verlengd werd. Het gaat dus om een tijdelijke maatregel die een onmiddellijk antwoord biedt op een heel specifieke noodsituatie. Ten laatste tegen februari volgend jaar kunnen de Franse weer volop van hun grondwettelijke vrijheden genieten. De grondwetswijziging zoals premier Michel die nu voorstelt, is daarentegen definitief.

Sinds 1831 hebben de Belgen er recht op binnen de 24 uur voor een onderzoeksrechter te worden geleid. Die bepaling heeft sindsdien alle troebelen doorstaan: het oproer van 1848, de algemene staking van 1886, of het geweld bij de Koningskwestie in 1950. In al die gevallen bleek het mogelijk de orde te handhaven, ook al moest je arrestanten binnen de 24 uur voor de onderzoeksrechter brengen. De premier van dit land wil deze grondwettelijke bepaling nu zonder meer afschaffen. Onze democratie heeft reeds veel stormen doorstaan en het tart alle verbeelding dat uitgerekend een liberaal premier nu een aantal eeuwenoude rechten en vrijheden wil afschaffen. Inzake fundamentele vrijheden draait de premier eigenhandig de klok twee eeuwen terug. Wat nog het ergste is: geen haan kraait er naar.