Het gevaarlijke spel van Cameron - Merijn Chamon & Peter Van Elsuwege

Peter Vanelsuwege en Merijn Chamon zijn verbonden aan het Instituut voor Europees Recht aan de Universiteit Gent.

Cameron legt vier punten op tafel (economisch bestuur, competitiviteit, soevereiniteit en migratie) waarvoor hij ‘juridisch bindende en onomkeerbare’ garanties wil. Het betreft onder andere de expliciete erkenning dat het VK niet gebonden is door de Verdragsbepaling over verdere integratie en een herziening van de regels inzake vrij verkeer van personen.

Zo is er het controversiële voorstel om EU-migranten pas na vier jaar sociale voordelen toe te kennen. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat een Belg eerst vier jaar in Londen zou moeten wonen en werken vooraleer hij er van dezelfde sociale rechten kan genieten als zijn Britse collega. Dit gaat lijnrecht in tegen het beginsel van non-discriminatie tussen EU-onderdanen dat sinds 1957 één van de cruciale pijlers is van het Europese project.

Cameron viseert vooral de grote groep van EU burgers uit Centraal en Oost-Europa die volgens hem het EU-recht op vrij personenverkeer misbruiken om te "profiteren" van de Britse sociale zekerheid. Hij bekritiseert daarbij ook expliciet het EU Hof van Justitie dat ‘het recht op vrij personenverkeer zodanig heeft geïnterpreteerd dat het moeilijk is om misbruiken tegen te gaan’.

Dit is een heel selectieve en populistische voorstelling van de werkelijkheid. Vrij verkeer van personen betekent immers niet dat er een recht is op vrije toegang tot socialezekerheidsstelsels. Zo bevestigde het Hof van Justitie recent nog in de zaken Dano en Alimanovic dat lidstaten niet verplicht zijn om een bijstandsuitkering toe kennen aan onderdanen van andere EU-landen als zij nog niet gewerkt hebben in het gastland.

In een reactie op de Britse voorstellen ging Bart De Wever nog een stap verder door de interne EU-migratie op één hoop te gooien met de vluchtelingencrisis. Hierbij werd gemakshalve vergeten dat het statuut van vluchtelingen geregeld wordt door het internationaal recht (Conventie van Genève) terwijl Cameron enkel een aanpassing van het EU-recht bepleit, meer bepaalt wat de migratie van EU-onderdanen betreft. Zo wordt het natuurlijk wel heel moeilijk om een sereen en objectief debat te voeren.

De eis dat de bekomen garanties niet enkel ‘juridisch bindend’, maar ook ‘onomkeerbaar’ moeten zijn, slaat nergens op. Weinig politieke deals zijn immers onomkeerbaar, ongeacht de juridische norm waarin ze verankerd zijn. Ook Camerons pleidooi voor een grotere rol voor de nationale parlementen mag op het eerste zicht onschuldig lijken, het ontkent de democratische legitimiteit van het Europees Parlement en de andere EU instellingen.

Indien men daadwerkelijk begaan is met het democratisch functioneren van de EU, versterkt men het democratisch karakter op EU niveau in plaats van de nationale parlementen als een stiefmoeder te laten toekijken op de besluitvorming in de EU. Overigens zijn de nationale parlementen nu reeds indirect betrokken bij de Europese besluitvorming aangezien ze hun regeringen controleren (die in de Raad van de EU zitten) en collectief toezien op de toepassing van het subsidiariteitsbeginsel. Het pleidooi om hen daarbovenop een direct vetorecht te geven over alle Europese wetgevingsvoorstellen is weinig constructief.

Het is natuurlijk het volle recht van Cameron om te proberen de EU te hervormen naar Angelsaksisch model. Het wordt echter problematisch wanneer de hervormingsdrang is ingegeven door een intern-Brits eurosceptisch opbod en wanneer – onder het mom van het eigen grote gelijk – de democratie op EU niveau wordt miskend.

In een geest van samenwerking zullen de EU partners over deze eisen onderhandelen, maar dit zal niet leiden tot een nuttige hervorming van de EU. Een aantal eisen zijn vooral symbolisch, maar zullen in se weinig veranderen, een aantal andere (zoals de herziening van het personenverkeer) gaan in tegen de fundamenten van de EU interne markt. Daarenboven zullen bijkomende opt-outs en uitzonderingen voor het VK enkel leiden tot meer bureaucratie en complexiteit. Het valt ook maar af te wachten of de uiteindelijke hervorming voldoende zal zijn om een positief resultaat in het Brexit-referendum te garanderen. Zo vormt Camerons grootste gok in zijn politiek carrière een bijzonder gevaarlijk spel voor de EU.