De katholieke Kerk is veranderd

Luk Vanmaercke is hoofdredacteur van Kerk en Leven.

Met drie vertegenwoordigers lijkt de Belgische Kerk oververtegenwoordigd. Dat is een halve waarheid. In feite was de Antwerpse bisschop Johan Bonny de enige vertegenwoordiger van de Belgische Kerk. Maar net zoals dat vaak in de Europese en internationale politiek het geval is, blinkt het kleine België ook in de Kerk uit in het positioneren van mensen op interessante plaatsen. Zo werd de Gentse bisschop Luc Van Looy recent bestuurder bij Caritas International en in die hoedanigheid nodigde de paus hem persoonlijk uit op de synode. Ook kardinaal Danneels – ondertussen al zes jaar ‘op pensioen’ – mocht op een pauselijke uitnodiging rekenen. Deze slimme netwerker heeft de voorbije jaren een opmerkelijke comeback gemaakt in de Kerk, minder zichtbaar dan vroeger, maar daarom niet minder invloedrijk. Wedden dat hij ook een stevige vinger in de pap heeft bij de keuze van de nieuwe Belgische aartsbisschop?

Maar dat terzijde. Kardinaal Danneels legde weinig grote verklaringen af tijdens de synode, maar formuleerde een scherpe conclusie toen men hem vroeg of de bisschoppenbijeenkomst wel tot enige verandering had geleid. “De vraag is niet wat er veranderd is, maar wie er veranderd is. De Kerk zelf is aan het veranderen. Van spreken en opleggen, naar zwijgen en luisteren.” Dat was raak. De grote communicator kan het nog. Terwijl waarnemers zich blind staarden op de vraag of echtgescheidenen nu de communie mogen ontvangen en of holebi’s nu mogen huwen, kijkt Danneels naar de onderbouw. De belangrijkste verwezenlijking van deze synode was… de synode zelf. Of beter: de manier waarop ze plaats vond.

In het verleden werden synodes strak geregisseerd, was er weinig ruimte voor meningsverschillen en lagen de conclusies op voorhand vast. Deze keer mochten de meningen ver uit elkaar liggen en konden kerkleiders publiekelijk de degens kruisen. Er werd gespind en gelekt als nooit tevoren, maar eigenlijk was dat niet eens nodig. Door de nieuwe openheid was het zonneklaar wie welke positie verdedigde. En dat op zich was al een verademing. Paus Franciscus wilde openheid en inspraak en werd op zijn wenken bediend. Wie ooit terug wil naar de stilte van de achterkamertjes, zal hard zijn best moeten doen.

Vele bisschoppen lieten dus van zich horen, maar het allermooiste zinnetje kwam van ‘onze’ Luc Van Looy: “Het leven is meestal sterker dan de theorie.” Anders gezegd: de gezinsleer van de Kerk kan allerlei idealen voorhouden, finaal is toch de praktijk van het echte gezinsleven bepalend. Gelovigen zijn geen supermensen, ze zijn even feilbaar als om het even welke andere mens. En in tegenstelling tot wat men soms denkt, wordt het katholicisme juist gekenmerkt door een grote mildheid tegenover de realiteit van het leven.

Katholieken houden niet van Amerikaanse televisiepredikanten die hel en verdoemenis prediken en iedereen verwijten een zondaar te zijn (en daarna zelf op overspel betrapt worden). De katholieke variant van het christendom is zachter en flexibeler, en daardoor realistischer. Die mildheid was tijdens de synode bij veel bisschoppen aanwezig. Één van de belangrijkste conclusies is dan ook: de leer is niet veranderd, maar de Kerk moet begripvoller zijn voor de realiteit. Op initiatief van Franciscus begint binnenkort het “heilig jaar van de barmhartigheid”. De deugd van de mildheid zal dan nog uitdrukkelijker op de voorgrond treden.

De derde Belgische deelnemer, bisschop Johan Bonny, had ook een wijze conclusie klaar: “Wij willen in de eerste plaats goede bisschoppen kunnen zijn voor onze mensen.” Dat sluit naadloos aan bij een ander veelgehoord pleidooi: de vraag naar meer autonomie voor lokale kerken. Tijdens de synode was het opnieuw overduidelijk hoe groot de culturele verschillen zijn tussen landen en werelddelen. Terwijl de Belgische bisschoppen al lang aanvaard hebben dat homoseksualiteit zijn plaats heeft in de samenleving, is dit thema voor andere bisschoppen – bijvoorbeeld uit Afrika – een absoluut taboe. Zij ergeren zich aan het feit dat de debatten daarover gaan, in plaats van over de armoede waarin veel van hun gezinnen leven. Dat soort tegenstellingen zijn (voorlopig) onoverbrugbaar.

En dus liet de paus al een paar keer uitschijnen dat de bisschoppen zelf wel weten wat ze in hun bisdommen moeten doen. Zo stelde Bonny over gescheiden mensen: “In België weigeren wij al 40 jaar aan niemand de communie.” Inderdaad, hier begrijpen gelovigen nog nauwelijks dat daarover gedebatteerd wordt. Beter dan elkaar in een verlammende wurggreep te houden, willen heel wat bisschoppen hun aanpak meer en meer afstemmen op de realiteit van hun bisdommen. Dat doet geen afbreuk aan het gemeenschappelijke geloof en de gedeelde waarden.