De inzet van de twijfel - Liesbeth Kennes

Er zijn in België elke dag ruwweg 100 verkrachtingen. Achter die cijfers schuilen mensen van vlees en bloed, vrouwen, mannen en kinderen. Niet alleen stappen zij meestal niet naar de politie, ze zwijgen vaak helemaal, zelfs tegen vrienden en familie. Onze samenleving ontmoedigt slachtoffers om te spreken over wat ze hebben meegemaakt, laat staan de verkrachting als onrecht aan te klagen en om gerechtigheid te vragen.
opinie
Opinie

Liesbeth Kennes is sociaal pedagoge, oprichtster van Wij spreken voor onszelf (vereniging van en voor survivors van seksueel geweld) en coauteur van het boek 'Seksisme. Nee, wij overdrijven niet!'

De 'gelukkige pechvogel’

De Panorama-documentaire, het Nadeel van de twijfel, brengt de weg van een slachtoffer in beeld: de verkrachting, aangifte, afname van de Set Seksuele Agressie en de afwikkeling van de juridische procedure. In de Gentse situatie –de rode draad van deze documentaire– wordt seksueel geweld multidisciplinair, holistisch en gecoördineerd benaderd. De aanpak in dit proefproject is, ondanks de bewezen effectiviteit die blijkt uit divers internationaal onderzoek, vandaag (nog) niet de standaard in België.

Deze werkwijze is nochtans de norm in het Verdrag van Istanbul dat België drie jaar geleden heeft ondertekend maar nog steeds niet heeft geratificeerd. Bij onze noorderburen opende in Utrecht reeds in 2012 een eerste Centrum Seksueel Geweld, eind dit jaar zal Nederland een landelijk dekkend netwerk van Centra Seksueel Geweld hebben. Tijd om in België de proefprojecten achter ons te laten en echt in actie te schieten!

Verhullende cijfers

Van de honderd verkrachtingen per dag worden er slechts tien bij de politie gemeld. Van deze tien aangiften wordt de dader slechts in tien procent veroordeeld (en niet zelden onder voorwaarden vrijgelaten). Van de honderd verkrachtingen die vandaag gebeuren, wordt dus maar één dader veroordeeld. Eén.

Bij zo’n 80 tot 95 procent van de verkrachtingen is de dader een bekende van het slachtoffer: kennis, partner, familielid, collega,.. Toch zien we in de aangiftecijfers relatief meer verkrachtingen waar de dader een onbekende is. Uit recent Deens onderzoek blijkt dat slachtoffers die door een onbekende werden verkracht vaker naar de politie stappen dan slachtoffers bij wie de dader een bekende was. Ook slachtoffers die een fysiek letsel hebben opgelopen bij de verkrachting, stappen vaker naar de politie. Deze cijfers zijn een abstractie van een rauwe, onbekende realiteit. Waarom zwijgen slachtoffers? Waarom stappen ze niet (of pas jaren later) naar de politie?

De plaats delict

‘Wat als ze mij niet geloven?’, ‘ik wil dat het misbruik stopt maar ik wil mijn partner niet kwijt’, ‘wat als ik aangifte doe en er komt toch niets van?’, ‘ik slaap amper, ik besta amper nog’,.. Veelgehoorde uitspraken wanneer je in gesprek treedt met slachtoffers van geweld.

Wanneer je wordt verkracht dan is dat niet enkel een inbreuk op je lichaam maar op je hele wezen. Je voelt je machteloos, bent verdwaasd, in shock. Een ander mens heeft jou, doelbewust en op de meest intieme manier die je voor mogelijk acht onderworpen. De ware toedracht van een verkrachting onder ogen zien roept bij slachtoffers vaak een existentiële angst op: de angst om helemaal ten onder te gaan aan wat er is gebeurd is, om het hoofd te verliezen, ‘gek’ te worden. Velen hebben dan ook geen boodschap aan een verhoor waarbij je in detail moet beschrijven wat er is gebeurd. Laat staan uit de kleren te gaan voor een forensisch arts en je lichaam –de plaats delict – te laten uitkammen op sporen.

Neem daarbij dat de dader er alles aan doet om te voorkomen dat hij verantwoordelijk wordt gesteld voor zijn daden: dreigen met wat de gevolgen zijn als je spreekt of het slachtoffer manipuleren (‘je hebt helemaal niet ‘nee’ gezegd’, ‘wie gaat jou geloven?’,..). Als een slachtoffer toch spreekt, dan zal hij proberen de geloofwaardigheid aan te tasten.

Spreken over wat je is aangedaan, laat staan er aangifte over doen, vraagt dus enorm veel moed. Als we echt willen dat slachtoffers het woord nemen, dat ze de aangiftecijfers echt willen zien stijgen dan zal de maatschappij zich actief moeten uitspreken tegen seksueel geweld en slachtoffers aanmoedigen om te spreken, om aangifte te doen.

De inzet van de twijfel

Je legt enkel klacht neer bij de politie als je vindt dat je onrecht is aangedaan en dus gerechtigheid wil. Slachtoffer van een verkrachting zijn, zou je moeten vrijwaren van elk verantwoordelijkheidsgevoel, de realiteit is anders. De dader doet al een aanzet om het slachtoffer het zwijgen op te leggen en een scheefgetrokken maatschappijbeeld over verkrachting geeft vele slachtoffers van verkrachting niet het gevoel recht in de schoenen te staan.

In de beeldvorming is een kort rokje dragen, ’s nachts alleen naar huis fietsen, flirten, dronken zijn, veel bedpartners hebben, seks onthouden in een relatie,.. ‘er om vragen’ of veronderstelt dat als jij je anders had gedragen er niets zou zijn gebeurd. Er is maar één verantwoordelijk, één iemand die de verkrachting had kunnen voorkomen: de dader. Een houding van victim blaming marginaliseert overlevers van seksueel geweld. Het maant ze aan vooral te zwijgen, en zeker géén klacht in te dienen bij de politie.

Internationaal onderzoek stelt dat er bij seksueel geweld niet vaker sprake is van valse aangifte dan bij pakweg diefstal. Toch merken we dat wanneer iemand zich uitspreekt over seksueel geweld, de eerste reactie peilt naar ‘is het waar of niet?’. Het is des mensen om niet te willen moéten geloven dat andere mensen dergelijke misdrijven plegen maar als we slachtoffers willen bijstaan, dan moet die realiteit in de ogen worden gekeken.

Er is nood aan een maatschappelijk kader waarin de kant van het slachtoffer wordt gekozen en narratieven van seksueel geweld niet worden weggerationaliseerd of onder tafel geschoven. Het beleid moet inzetten op échte preventie, op het bespreekbaar maken van seksueel geweld, op het erkennen van de ervaringsdeskundigheid van slachtoffers. Dan zullen meer slachtoffers zich gesterkt voelen en worden aangezet om aangifte te doen, ten minste als het gerecht slachtoffers meer dan nu de erkenning geeft die ze eigenlijk vragen.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen