Naar een derde Intifada? - Gert-Jan Put

Gert-Jan Put is onderzoeker aan het Instituut voor de Overheid (KU Leuven). Recent verbleef hij voor zijn onderzoek zes maanden in Israël.

De laatste dagen bereikte de spanning echter een hoogtepunt: op 3 oktober werden twee Israëlische burgers vermoord in het hart van de oude stad van Jeruzalem, en de afgelopen drie dagen vonden er in het hele land reeds tientallen steekpartijen plaats met zowel Israëlische als Palestijnse slachtoffers tot gevolg. Nu het conflict weer hoog oplaait, rijst onmiddellijk de vraag of we op weg zijn naar een derde Intifada, een Palestijnse opstand tegen de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden.

Er lijken wel degelijk een aantal signalen te zijn in die richting. Er is in ieder geval een duidelijke analogie met de tweede Intifada: het geweld lijkt immers ook dit keer te zijn aangewakkerd door een incident op de Tempelberg, heilige plek voor zowel joden als moslims. Vlak voor de feestdagen bestormde de Israëlische politie de Al Aqsa-moskee op basis van een vermoeden dat het gebouw werd gebruikt als bergplaats voor munitie. Als reactie riepen Hamas en de Islamic Movement de Palestijnen op tot gewapend verzet tegen de Israëlische bezetting. De gelijkenis met het begin van de vorige intifada is treffend. Toen Ariël Sharon in 2000, toenmalig oppositieleider en daarna Israëlisch premier van 2001 tot 2006, onder luid protest van de moslimwereld de Tempelberg bezocht, was dat ook de directe aanleiding voor het uitbreken van gewelddadige protesten.

Maar ondanks die duidelijke parallel zijn er toch vooral ook veel verschillen met de vorige Intifada’s. De georganiseerde bomaanslagen blijven voorlopig uit. Het verzet neemt eerder de vorm aan van massale steekpartijen, uitgevoerd door ‘lone wolfs’ die in de Israëlische steden willekeurige slachtoffers maken met messen, schroevendraaiers of andere scherpe voorwerpen. Opvallend is ook de leeftijd van de geweldplegers: het gaat vaak om studenten en jonge twintigers, zij die eigenlijk te jong zijn om de vorige opstanden te hebben meegemaakt. Of zich de ellende erna te kunnen herinneren.

Ongeacht of we mogen spreken van een volwaardige derde intifada, spreekt het voor zich dat de Israëlische premier Netanyahu opnieuw onder immense binnenlandse druk komt te staan. Voorlopig blijft zijn reactie beperkt tot het voortzetten van de betwiste politiek van collectieve bestraffing (het vernietigen van de huizen van Palestijnse geweldplegers op de Westbank) en de belofte om de Israëlische veiligheidsinfrastructuur in de Westbank nog wat op te krikken.

Zeer opvallend echter is de aankondiging van Netanyahu niet langer verder te gaan met de bouw van nieuwe nederzettingen in bezet gebied. Dat was de voorbije jaren nochtans een klassieke reactie wanneer er geweld uitbrak tegen Israëlische burgers op de Westbank of in Oost-Jeruzalem. De internationale druk is op dit moment duidelijk te groot is om nieuwe bouwplannen goed te keuren, en Netanyahu gaf dit zelf ook aan in een persconferentie na de aanslag in de oude stad. Inderdaad, Bibi heeft nog niet veel te vieren gehad tijdens zijn jongste ambtstermijn: de nucleaire deal tussen de Verenigde Staten en Iran is een pijnlijke doorn in het oog, en sinds een aantal weken hangt de Palestijnse vlag te wapperen aan het VN-hoofdkwartier in New York.

Toch verwacht de Israëlische publieke opinie een krachtig antwoord op het geweld van de jongste dagen. De overtuigende verkiezingsoverwinning van Likoed in maart was immers grotendeels gebaseerd op het thema veiligheid. Netanyahu werd tijdens die campagne opgevoerd als de enige politieke leider in Israël die in staat is om zijn burgers te beschermen tegen alle binnen- en buitenlandse dreigingen. De uitbraak van een derde Intifada zou dan ook rampzalige gevolgen hebben voor Netanyahu en zijn zorgvuldig opgebouwd imago als beschermheer van het Israëlische volk. Op die manier hebben de joodse feestdagen een bijzonder wrange nasmaak nagelaten bij de weldra langst dienende premier van Israël.