I (don’t) have a dream - Dries Deweer
Dries Deweer Dries Deweer is politiek filosoof. Hij is verbonden aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven.
Droom of zelfvervullende voorspelling?
“I have a dream”, zei Martin Luther King jr. een halve eeuw geleden. Dominee King was nochtans allesbehalve een naïeve, geitenwollensokkendragende optimist. Hij trok juist van leer tegen de wantoestanden van racisme, onderdrukking en armoede die de Amerikaanse samenleving teisterden.
Een roze bril was in geen velden of wegen te bekennen. Toch had hij een droom. Niet uit optimisme, maar uit noodzaak. Als geen ander bracht hij onder woorden dat de kracht van verandering niet in de angst schuilt, maar in de hoop.
Het contrast met onze politieke leiders vandaag kan moeilijk groter zijn. Het pessimisme van de jongvolwassenen is immers slechts een spiegel van het politieke klimaat. De angst regeert en het voeden van de angst doet regeren. Klaagzangen overheersen het politieke discours, enthousiasmerende projecten voor de toekomst zijn met het vergrootglas te zoeken. In de plaats van dromen krijgen we ‘selffulfilling prophecies’, zelfvervullende (onheils)voorspellingen. Politieke angst heeft immers de bizarre bijwerking om datgene waarvoor men vreest zelf te bewerkstelligen.
Eigen gelijk creëren
De voorbeelden zijn legio. De voorbije weken was het vooral de angst voor immigratie die de boventoon voerde. De vluchtelingenstroom is dan niet alleen een praktisch probleem van opvang en integratie. Het wordt zowaar een existentieel probleem. “De angst om het behoud van onze cultuur in Europa is buitengewoon reëel“, zo klonk de weeklacht van de burgemeester van Antwerpen. Van de weeromstuit gaat zijn partij naarstig aan de slag om onze waarden en normen alvast zelf overboord te kieperen.
Zo moet de conventie van Genève blijkbaar op de schop, zoals ook fundamentele ethische normen en rechtsprincipes moeten wijken om boerkini’s uit onze zwembaden te houden. Wat blijft er immers over van het Verlichtingsideaal van de individuele menselijke waardigheid als we als samenleving schaamteloos paternalisme aan de dag leggen door ons beleid af te stemmen op de veronderstelling dat gesluierde moslima’s stuk voor stuk niet in staat zijn om naar eigen eer en geweten die keuze te maken?
Radicalisering
Dezelfde dynamiek van zelfvervullende voorspelling zien we in het socio-economisch beleid. De sociale zekerheid is in gevaar, zo wordt ons bij elke gelegenheid ingeprent. Wat gaan we daaraan doen?
In plaats van de sociale zekerheid te versterken, bouwen we haar alvast af. De rechten van langdurig zieken of werklozen staan bijvoorbeeld zwaar onder druk. Bovendien vergroot het beleid de tegenstellingen in de samenleving. De grote vermogens blijven ongemoeid, terwijl de meest kwetsbaren in de samenleving, zoals gepensioneerden en uitkeringstrekkers, de rekening gepresenteerd krijgen en daar nog eens bovenop gestigmatiseerd worden ook.
Die tendens dreigt een radicalisering met zich mee te brengen die uiteindelijk de solidariteit verder ondergraaft. Dan is de sociale zekerheid des te meer in gevaar. Zo creëren de onheilsprofeten hun eigen gelijk.
Individualisering
De gevolgen van die politiek kunnen we ook aflezen uit het onderzoek van Elchardus. Mijn generatie heeft het vertrouwen in de politiek verloren. Amper zestien procent van de ondervraagden geeft aan nog op de politiek te rekenen. Wat we wel doen is terugplooien op onszelf. Over onze persoonlijke welstand zijn we immers wel optimistisch.
De politiek van de angst werkt met andere woorden de individualisering van de samenleving in de hand. Mijn generatie is hoger opgeleid dan ooit, bulkt van het talent en de wil om te presteren. Alleen zien we er het nut niet van in om die kwaliteiten in te zetten voor de samenleving. Die is blijkbaar toch om zeep, zo horen we van alle kanten. Dan steken we maar beter onze energie in ons persoonlijke coconnetje van luxe en comfort.
In deze context kunnen we het pessimisme van politieke leiders missen als kiespijn. Waar zijn de politieke leiders die een enthousiasmerend maatschappelijk project weten uit te dragen, voorbij de xenofobie en de angst om economisch achterop te raken? Waar zijn de politici die niet teren op angst, maar drijven op hoop? Wie weet mijn generatie uit te dagen om de handen in elkaar te slaan voor een betere toekomst voor ons allemaal?
Onze minister-president was deze week op Vlaams-Nederlandse handelsmissie in Atlanta. Hij heeft er ook bloemen gelegd bij het graf van Martin Luther King jr. Hopelijk kan het hem inspireren
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.