Lessen uit Catalonië - Bart Maddens

Bart Maddens doceert politieke wetenschappen in Leuven.

De indeling in staten speelt een enorm belangrijke rol in de wijze waarop onze maatschappij is georganiseerd en bepaalt ook in belangrijke mate onze perceptie van de realiteit. Die indeling in staten is tot stand gekomen door allerlei historische toevalligheden. Soms is de indeling logisch omdat ze bijvoorbeeld wordt bepaald door geografische of culturele factoren, vaak is ze louter arbitrair.

Bekeken op wereldschaal is die indeling in staten voortdurend in beweging. Sinds het begin van de jaren zeventig zijn er 56 landen bij gekomen. De jongste telg is Zuid-Soedan. Het is niet onlogisch dat de indeling in staten beetje bij beetje wordt aangepast aan nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen.

In West-Europa daarentegen is de indeling in landen sinds de Tweede Wereldoorlog vastgevroren. Er zijn geen nieuwe landen ontstaan, en de grenzen bleven ongewijzigd. De enige uitzondering is de samenvoeging van West- en Oost-Duitsland. Die inhibitie om te morrelen aan de staten-indeling is duidelijk een gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Zie maar wat ervan komt als je die indeling ter discussie stelt, is de redenering. Daardoor is het aanpassen van de landkaart een fundamenteel taboe geworden.

Dat hebben we de voorbije weken duidelijk gemerkt. Het vooruitzicht dat Catalonië een nieuwe staat zou kunnen worden, maakte meteen immense tegenkrachten los. Achtereenvolgens Angela Merkel, David Cameron, Barack Obama, Jean-Claude Juncker en Nicolas Sarkozy spraken, de ene al explicieter dan de andere, hun steun uit voor de Spaanse eenheid.

De separatisten zijn haast per definitie de slechteriken in dit verhaal. Waarbij ik dan altijd onwillekeurig moet denken aan de opening crawl van Star Wars: Attack of the Clones:

“There is unrest in the Galactic Senate. Several thousand solar systems have declared their intention to leave the Republic. This separatist movement under the leadership of the mysterious Count Dooku has made it difficult for the limited number of Jedi-Knights to maintain peace and order in the galaxy…”

Ik vertaal : “Er heerst onrust in Spanje. Want één van de regio’s heeft te kennen gegeven zich te willen afscheuren. Deze separatistische beweging onder leiding van de mysterieuze Artur Mas maakt het moeilijk voor de regering van Mariano Rajoy om de vrede en de rust te bewaren in het land…”

Dat klinkt goed, ware het niet dat de nobele Jedi-ridder Rajoy toch wel een aantal keren uit zijn rol is gevallen. Sterker nog, de schoftenstreken van deze ‘Jedi’ zijn nauwelijks nog bij te houden.

Op alle mogelijke manieren wil hij verhinderen dat de Catalanen op een democratische manier over hun eigen toekomst kunnen beslissen. Precies op de dag dat de kandidaten van het ja-kamp werden voorgesteld deed het Spaanse gerecht een inval op het hoofdkwartier van de grootste pro-onafhankelijkheidspartij. Via een spoedprocedure wordt een noodwet door het parlement gejaagd die het Grondwettelijk Hof de bevoegdheid moet geven om de Catalaanse minister-president af te zetten.

Binnen de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging heeft men het aan zekerheid grenzende vermoeden dat hun computersystemen worden gehackt door de Spaanse geheime diensten. De Catalanen werden de voorbije weken onderworpen aan een tapijtbombardement van de meest vergezochte doemberichten. Er werd omfloerst gedreigd met een militaire interventie. En commissievoorzitter Jean-Claude Juncker spreekt zich naar de smaak van Rajoy niet duidelijk genoeg uit tegen de Catalanen? Geen nood, dan wordt de Spaanstalige versie van de verklaring gewoon vervalst en aangedikt.

Of je nu voor of tegen onafhankelijkheid bent, je kunt niet ontkennen dat wat de Spaanse regering de voorbije maanden en weken allemaal heeft uitgespookt vanuit democratisch perspectief niet door de beugel kan. Toch is er nog geen enkele internationale instantie die de Spaanse regering tot de orde heeft geroepen. De regerende Partido Popular van Rajoy blijft ondanks alles een respectabel lid van de Europese Volkspartij. Dat komt omdat men de Catalaanse kwestie blijft bekijken vanuit het dominante Star Wars-frame: de separatisten zijn de bad guys. En alle middelen zijn goed om dit kwaad te bestrijden.

Maar valt er dan niets voor te zeggen dat het de ‘vrede en de rust’ zou verstoren als de ene regio na de andere zich onafhankelijk zou verklaren? Zeker wel. Maar je moet de vraag ook durven om te draaien: is het houdbaar dat de vaak arbitraire indeling in staten ten eeuwigen dage bevroren blijft? Zeker niet.

Er kunnen zwaarwichtige redenen zijn om die indeling aan te passen aan nieuwe maatschappelijke omstandigheden. Als de Catalanen zich niet meer thuis voelen in Spanje, als ze jaar na jaar met miljoenen op straat komen om dat duidelijk te maken, als ze blijk geven van een sterk Catalaans natiebewustzijn, waarom moeten ze dan haast manu militari worden gedwongen om in Spanje te blijven?

Waarom mag Portugal een apart land zijn op het Iberisch schiereiland en Catalonië, met 7,5 miljoen inwoners, niet ? Waarom krijgen de Catalanen niet op zijn minst de kans om zich in een écht referendum hierover uit te spreken? Op korte termijn kan het afblokken van die vraag misschien leiden tot ‘vrede en rust’, op lange termijn is dat bijzonder kortzichtig. Want als de druk zo groot wordt zoals in Catalonië, dan dreigt die op termijn hoe dan ook een disruptief effect te hebben.

Je kunt al dan niet akkoord gaan met Catalaanse onafhankelijkheid, maar je kunt niet betwisten dat het hier om een legitieme vraag gaat. Er is niets immoreels aan het in vraag stellen van de indeling in staten. En dat geldt even goed voor Vlaanderen.

Als Vlaanderen een eigen partijsysteem heeft, aparte media, een aparte publieke opinie, als er steeds meer bevoegdheden worden overgeheveld, waarom is het dan nodig om een peperduur Belgisch tussenniveau in stand te houden Waarom kan Vlaanderen dan niet rechtstreeks lid worden van de EU?

Nogmaals, je kunt daarvoor of daartegen zijn, maar het is een legitieme vraag. Een vraag die misschien opnieuw actueel wordt als de Catalanen de komende maanden plankgas geven richting onafhankelijkheid.