De "ploeterkunst" van Europa - Hendrik Vos

Hendrik Vos doceert Europese politiek aan de Universiteit Gent.

Ruim vijf jaar lang stond de redding van de euro vooraan op de Europese agenda, af en toe doorkruist door een crisis over het budget of over Oekraïne. Maar de meeste vergaderingen van staatshoofden en regeringsleiders stonden de voorbije periode in het teken van de eurocrisis. De volgende bijeenkomsten van deze Europese Raad zullen wellicht gaan over de vluchtelingencrisis. Die van vandaag zal dus niet de laatste zijn.

Crisismanagement slorpt de agenda van Europese leiders op. Als we naar de aanpak van de eurocrisis kijken, valt de Europese methode samen te vatten in één woord: geploeter. Er waren talloze vergaderingen, vaak tot diep in de nacht, die steevast eindigden met een beslissing, een aankondiging, een engagement of een verklaring, die achteraf soms wel, vaak gedeeltelijk en geregeld ook helemaal niet werd uitgevoerd.

Maar op de rand van de afgrond, en als het echt-echt dreigde te ontsporen en de euro op barsten stond, kwam er telkens wel een maatregel waarmee de angel er weer uit ging, al was het dikwijls maar voor een paar weken, een paar dagen, of tot de weekendsluiting van de beurzen. Waarna alles weer opnieuw begon en de crisis naar een volgend stadium ging.

Deze methode leidde bij de publieke opinie tot veel onbegrip, en was achteraf bekeken wellicht ook niet de meest efficiënte. De vraag is echter of het anders had gekund, met meer doortastende maatregelen van in het begin.

Landen hebben altijd heel uiteenlopende opvattingen gehad over de meest geschikte aanpak van de eurocrisis. Er waren verschillende belangen en prioriteiten en elke nationale politicus moest in eigen land verantwoording afleggen over de genomen beslissingen en werd er door zijn nationale pers voor op de korrel genomen. Dus verliep de besluitvorming extreem moeizaam en waren de maatregelen vaak halfslachtig, tegemoetkomend aan eisen van de Duitsers, bezwaren van de Italianen, bekommernissen van de Spanjaarden, angsten van de Finnen en zorgen van de Nederlanders.

Maar tegelijk leefde wel altijd het besef dat het gemeenschappelijke belang, namelijk het behoud van de euro, groot genoeg was om ongelukken te vermijden. Dus werd er finaal altijd een vergelijk gevonden, waar niemand weliswaar gelukkig mee kon zijn, maar waarmee de grote chaos wel werd ingedijkt. En het moet gezegd, al ploeterend lijkt Europa uit het moeras van de eurocrisis te raken.

Elegant is het niet, maar enig effect is er wel. Vooral in Griekenland blijven de problemen erg groot, maar zelfs daar lijkt het dieptepunt al achter ons te liggen.

De kans is groot dat we met de vluchtelingencrisis in hetzelfde straatje belanden. Verschillende staten worden op uiteenlopende manieren door de vluchtelingencrisis geraakt: er zijn frontlijnlanden, doorreislanden, favoriete landen, te mijden landen en reservelanden. En er leven de meest diverse ideeën over de aanpak van de crisis. De ene wil de buitengrenzen dichtcementeren, de andere wil een goed figuur slaan op de internationale en de humanitaire scène, er zijn er die pas iets willen doen als de buurlanden meedoen, enzovoort. Wat voor de ene de beste oplossing is, is onbespreekbaar voor de andere.

Dus zullen beslissingen worden genomen met losse eindjes. Die van gisteren bijvoorbeeld, die zegt dat vluchtelingen verspreid zullen worden. Het blijft onduidelijk hoe Slovakije gedwongen zal worden om vluchtelingen op te nemen, hoe de verdeling precies in zijn werk zal gaan, wanneer er sancties gaan komen tegen wie de beslissing niet naleeft en hoe vluchtelingen zelf gaan reageren als ze verplicht naar Letland of Tsjechië moeten, in plaats van naar Duitsland of Zweden.

Straks komen staatshoofden en regeringsleiders bijeen, en zij zullen de debatten nog wat opentrekken. Er valt een mikmak te verwachten van aankondigingen, verklaringen, halve besluiten en hele vaagheden. Over steun aan Turkije en Afrika, over de oorlog in Syrië, over een terugkeerbeleid, over de organisatie van hotspots, over de aanpak van smokkelaars, over het ontraden van migratiestromen, over sterkere buitengrenzen. De crisis zal er niet mee opgelost zijn. Veel van wat zal worden aangekondigd, zal nooit gerealiseerd worden. Er bestaan ook geen mirakeloplossingen. En de meningen over wat er gedaan moet worden, liggen te ver uit elkaar.

Maar hoe halfbakken ook, er beweegt wel iets en het lijkt opnieuw verdacht veel op geploeter. De druk zal even van de ketel lijken. Het blijft op de agenda en de zoektocht naar gemeenschappelijke grond gaat verder, wellicht op een volgende crisistop. Net als bij de eurocrisis is er het besef bij haast alle lidstaten dat deze crisis niet door elk land apart kan worden aangepakt. En haast iedereen realiseert zich ook dat de verworvenheden van Schengen niet op de helling mogen komen.

Het is niet voor niets dat de Oost-Europese landen zo snel mogelijk deel wilden uitmaken van de Schengenzone: de economische voordelen van het vrij verkeer zijn spectaculair, voor iedereen. Met de bouw van achtentwintig nationale fortjes dreigen er chaos en lange files aan de grenzen, terwijl geen enkele prikkeldraad sterk genoeg zal zijn om tegen te houden wie echt binnen wil. Mensensmokkelaars zullen er hun profijt mee doen en tegen betaling voor elke sukkelaar wel een route naar de Europese Unie vinden.

Intussen hoopt iedereen stiekem dat het snel winter wordt en de vluchtelingenstroom vanzelf stilvalt. Of dat de muur van Viktor Orbán dan toch zijn werk doet. Elke vluchteling die in Servië of dieper in de Balkan blijft, is een probleem minder. En zo ploetert Europa verder. Maar nu met meer cynisme dan ooit voorheen.