De VRT neemt een risico - Carl Devos

Carl Devos doceert politieke wetenschappen aan de Universiteit Gent.

Sommige van die critici zijn vooringenomen, zelfs axiomatisch (VRT is een politiek correct rood nest, punt) en schuwen de grote beginselen en krachttermen niet. Maar het zou onverstandig zijn niet te luisteren naar wat onder die decibels zit en de kritiek vooraf even axiomatisch weg te zetten als alleen maar dat eeuwige, verzuurde, rechts gekanker. Ook hun argumenten, stellingen, invalshoeken zijn onderdeel van het maatschappelijk debat en verdienen aandacht. De organisatie van dat debat, de informatie en duiding die daarvoor nodig is, is de eerste opdracht van de VRT. Die moet doorwerken ook tijdens acties als ‘op de vlucht’.

Het is zeer gewoon dat er debat is over de programma’s – zeker van de nieuwsdienst – van een invloedrijke omroep als de VRT, die ook figuurlijk vaak in beeld loopt. Maar ‘op de vlucht’ is meer dan dat. Het is een bijzondere actie, en daarmee ook een statement. Morgen pas blijkt wat er allemaal precies hoe aan bod komt, maar dat er ook Vlamingen zijn die in de heersende berichtgeving over deze asielcrisis een invalshoek, een benadering, sommige elementen van de problematiek missen, moet de VRT ook ter harte nemen.

Of ze al dan niet met veel zijn, die Vlamingen, is irrelevant, zoals ook de stelling dat velen ‘op de vlucht’ steunen dat is. Het gaat er om dat de VRT vanuit haar primaire informatietaak ook in die bijzondere actie alle aspecten en argumenten aan bod laat komen. Dat kan ook probleemloos met maatschappelijk engagement, net zoals dat ook de UGent en De Morgen niet verhindert om professioneel hun werk te doen.

De VRT is immers niet de enige Vlaamse overheidsinstelling die een bijzondere actie opzet n.a.v. deze vluchtelingencrisis. De UGent, een pluralistische gemeenschapsuniversiteit, riep op 2 september haar ‘hele community’ op om ‘solidariteit te tonen met de vluchtelingen die zich vandaag in crisissituatie bevinden’. Een mooi initiatief. Ze verwees daarbij expliciet naar haar ‘missie als maatschappelijk geëngageerde’ universiteit en wil solidariteitsacties steunen. De UGent riep ook op tot een gift aan Vluchtelingenwerk Vlaanderen voor de acute noodopvang.

Niet de ‘kerntaak’ van een universiteit, maar ook deze neutrale overheidsinstelling werkt vanuit waarden en een engagement en dat verhindert niet, integendeel, dat haar onderwijs, onderzoek en dienstverlening volgens alle regels van de academische kunst verlopen. Het is een kwestie van beide dagelijks met elkaar te verzoenen. Hetzelfde geldt voor de VRT.

Bovendien is VRT niet de enige mediaspeler die een actie opzet. De hoofdredactie van De Morgen is ervan overtuigd dat ons land deze vluchtelingenstroom aan kan en roept iedereen op om met de hashtag #helpenhelpt een signaal te geven aan onze politici. Maar bij de VRT ligt alles altijd wat gevoeliger, ook omdat De Morgen een commercieel medium is en de UGent geen omroep is die eerst en vooral moet informeren en duiden. Bovenstaande gevallen zijn in deze dus niet zomaar vergelijkbaar met de VRT.

Die VRT wil morgen aandacht besteden aan solidariteitsacties, luisteraars en kijkers vragen laten stellen, en uitleggen wat ze zelf concreet kunnen doen. De VRT wil volgens het persbericht niet ‘afzijdig’ blijven en ‘alle Vlamingen goed informeren en bewust maken van deze situatie.’ Dat gebeurt ‘met informatie, getuigenissen en bovendien veel menselijke verhalen. De VRT heeft daarbij oog voor alle hartverwarmende inspanningen van de vele initiatiefnemers.’

Dat engagement zal volgens velen de kernopdracht bemoeilijken. Bijvoorbeeld als men vooral de ‘menselijke verhalen’ boven de objectieve gegevens zet. Die laatste zijn ook een kwestie van keuze, maar de selectiviteit is bij de eerste vaak groter. Een publieke omroep moet waakzaam en voorzichtig zijn als ze mensen ‘bewust wil maken’, zeker als ze wil zeggen ‘wat ze zelf concreet kunnen doen’.

De VRT zal voorzichtig moeten zijn en de juiste evenwichten en toon moeten zoeken, of ze komt nog meer in een politiek debat terecht, omdat ze volgens sommigen daarin te expliciet stelling neemt. Want men daar ook over denkt, het is nu eenmaal zo. Dit is geen ‘kom op tegen kanker’ of gezellige eindejaarswarmte van Studio Brussel.

Die evenwichtsoefening komt op een voor de VRT moeilijk moment. In de vernieuwde Wetstraat ging er krediet verloren. Er komt een stevig besparingsplan aan, dat uiteraard in managerial newspeak een hippere titel krijgt en intern voor beroering zorgt. Iemand – wellicht straks de nieuwe CEO – zal aan de VRT-boom moeten schudden, en de trillingen zullen tot op de vloer van de nieuwsdienst voelbaar zijn. Er zijn daar discussies nodig, ook buiten de bureaus van cheffen.

Kortom, het is een delicaat moment voor ‘op de vlucht’, wat geenszins impliceert dat de VRT immer op zoek moet naar algehele politieke instemming. Die is nimmer bereikbaar. Politieke nervositeit mag haar werking niet verlammen, ook dat is een kwestie van onafhankelijkheid.

Maar het is goed om rekening te houden met kritiek, en er een antwoord op te hebben. Zoals die bv. klinkt op de Vlaamse nieuwssite Doorbraak.be (van Daniël Walraeve) onder een sprekende en typerende titel: ‘VRT doet schaamteloos aan agendasetting’. Volgens de auteur zoekt de VRT de grens op tussen duiding en opiniëring, een klassieke kritiek. Fundamenteler dan deze dagelijkse zorg is de verwijzing naar ‘de sfeer die nu al weken heerst aan de Reyerslaan’: moet de VRT als publieke omroep niet meer wijzen op het feit dat duizenden vluchtelingen dagelijks geholpen werden en opvang kregen, dat België veel inspanningen levert, ... in plaats van op die lange wachtrij. Een terechte vraag.

De VRT zal morgen alle aspecten en facetten moeten belichten, ook tijdens een actie ‘op de vlucht’ zal engagement en kerntaak verzoend moeten worden. Dat wil zeggen dat ook de bedenkingen, argumenten en bezorgdheden van Vlamingen die anders ‘bewust zijn’ en niet meteen ‘concreet iets willen doen’ gepast aan bod moeten komen. Het siert de VRT om op zo’n delicaat moment deze actie op te zetten, maar ze is niet zonder risico. Niet voor de VRT, niet voor de houding t.a.v. vluchtelingen.