Het moment van de waarheid voor Europa - Marc De Vos

Marc De Vos is directeur van denktank Itinera en doceert aan de UGent. @devosmarc.

Terwijl miljoenen Europeanen, ikzelf inbegrepen, de zomergeneugten proefden, stierven en sterven dagelijks hulpeloze en haveloze vluchtelingen aan onze deur en wroet een veelvoud zich over die drempel naar een beter leven. Terwijl het Europese continent zich laaft aan zon en spijs, creperen ontredderde families in onze grensgebieden. Hoe is het zover kunnen komen? Hoe is het mogelijk dat wij die zo fier een “sociaal model” willen zijn voor de rest van de wereld ons zo asociaal zouden opstellen tegenover de grootste humanitaire crisis sinds de Tweede Wereldoorlog? Hoe is het denkbaar dat sommige lidstaten van één en dezelfde Europese Unie de vluchtelingenstroom niets liever dan doorschuiven of omleiden naar de volgende lidstaat op de geografische kaart?

Heeft de verzorgingsstaat de solidariteit zo massaal naar de staat verhuisd dat in onze harten alleen onverschilligheid achterblijft? Heeft het failliet van de multiculturele samenleving en de gapende wonden van immigratie, integratie en extremisme in onze thuislanden ons immuun of zelfs afkerig gemaakt tegenover het lijden van zovele vluchtelingen? Zijn we gewoon afgestompt door de dagelijkse barrages van leed en onheil? Vervallen we bij voorbaat in onmacht bij de enormiteit van de vluchtelingencrisis? Is er niets meer dan nationaal eigenbelang dat de banden van de grote en uitgestrekte Europese Unie maakt?

Ik ken het antwoord op die vragen niet. Misschien zijn het zelfs niet de juiste vragen. Maar ik denk wel dat wat Europa in de komende weken en maanden zal doen of niet zal doen in reactie op de historische humanitaire crisis aan zijn achterdeur bepalend zal zijn, niet alleen voor het lot van duizenden oorlogsslachtoffers, maar ook voor onze positie en reputatie in de wereld én voor de Europese Unie zelf.

Als we verder blijven bezien en laten betijen, beladen we Europa met een erfzonde die generaties zal nazinderen. Dan verliezen we zowel internationale reputatie als interne cohesie. Als we moedig handelen, zullen we de wereld een voorbeeld stellen en een nieuwe slagader voor Europese eenheid trekken.

Hoe zouden moed en handelen er dan kunnen uitzien? Ik heb de waarheid niet in pacht en de expertise niet in overvloed, maar als we meer willen doen dan humanitaire leed verzachten, zal veel nodig zijn.

Eén:

Ter plekke interveniëren om de stroom zo dicht als mogelijk bij de bron te stelpen. Dat betekent een militaire tussenkomst die een veilige zone en een opvangregio maakt in één van de geteisterde landen, bijvoorbeeld in Libië, of in een grensgebied. We kunnen dat via de Verenigde Naties doen, maar dat zal moeilijk zijn en lang duren: een wenselijke stap, maar niet noodzakelijk de eerste.

Het is een objectieve vaststelling dat de combinatie van burgeroorlogen, gefaalde staten en terreur in het Midden-Oosten een bedreiging zijn voor de veiligheid en stabiliteit van Europa. Dat is genoeg om een coalitie te maken en die legitiem met een veiligheidsmissie te belasten. Europa hoeft hierin niet noodzakelijk alleen te staan: landen als Turkije en Libanon torsen nog een veel grotere vluchtelingenstroom.

Twee:

Met verenigde krachten en middelen veel meer controle en orde realiseren in de chaos van de Middellandse Zee en aan de buitengrenzen van de Europese Unie. Dat was de premisse van het vrij verkeer binnen de Unie, maar ze is nooit afgedwongen. Dat impliceert het gecoördineerd kanaliseren van de vluchtelingenstroom naar grote gemeenschappelijke transitcentra, een veel sterkere ordehandhaving op wateren en territoria – met inbegrip van de grenzen – en een harde bestrijding van de georganiseerde misdaad van mensensmokkel.

Drie:

Een pan-Europees programma voor verspreiding, vestiging en opvang van de vluchtelingen die de transitcentra verlaten. Zo een programma moet niet alleen verdelen: het moet ook verdiepen. We moeten de vluchtelingen snel de opstap bieden naar werk. Europa staat voor dezelfde uitdaging als Amerika in een vorige eeuw: het opvangen van massa’s die oorlog ontvluchten.

We kunnen daar alleen in slagen als we van de vlucht een storm maken: als we de energie en ambitie om het eigen leven te beteren, kunnen omarmen. Dat betekent gemakkelijke toegang tot actieve arbeid en moeilijke toegang tot passieve bijstand.

Vier:

Een internationale conferentie voor stabiliteit in het Midden-Oosten. Daarin heeft Europa niet alleen Amerika nodig, maar ook Rusland en wellicht ook Iran. Dat wordt een heel karwei, maar het is de enige echt duurzame oplossing. Zolang de terroristen terreur kunnen zaaien en de oorlogen onverkort woeden, zal de vluchtelingenstroom aanhouden, zo niet naar en in Europa dan zeker elders.

Niets van dit alles is denkbaar zonder grote Europese mobilisatie en grote Europese eendracht, met in begrip van een speciaal fonds. Het zal verdomd lastig zijn, veel geld kosten en wellicht zelfs levens vergen. Maar we kunnen het: wij hebben de middelen, het materieel, de technologie, de expertise en de manschappen.

Wat we niet hebben, is de wil. De vluchtelingencrisis biedt Europa de kans om een wil te vinden. We kunnen zowel genereus als sterk zijn.

We kunnen de wereld en onszelf het voorbeeld tonen van een Europa dat krachtig en menslievend opstaat tegenover zowat de grootste crisis van onze tijd. Elk ander alternatief is wezenlijk een palliatief dat, behoudens kentering buiten toedoen van Europa om, gedoemd is om de crisis te rekken door ze te temperen. Het lijkt de eurocrisis wel: alleen met echte Europese strategie en met echte Europese solidariteit kunnen we het halen. Zal Europa deze keer zichzelf wel overtreffen?