70 jaar kernwapens: parcours van gebroken beloftes - Willem Staes

Vandaag, zeventig jaar later, zijn er belangrijke stappen gezet opdat dergelijke gruwel zich niet herhaalt. Een non-proliferatieverdrag (NPV) trad in 1970 in werking: vijf landen kregen het alleenrecht om kernwapens te bezitten in ruil voor de belofte op totale nucleaire ontwapening. Het verdrag was oorspronkelijk bedoeld om in 1995 af te lopen, maar werd voor onbeperkte duur verlengd in ruil voor de belofte op de creatie van een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten.

Anno 2015 telt de wereld echter nog steeds 16.000 kernwapens, en sturen de kernwapenstaten aan op grootschalige moderniseringsprogramma’s. De niet-kernwapenstaten komen er een stuk bekaaider van af. Van concrete plannen voor totale nucleaire ontwapening door de kernwapenstaten is geen sprake, en een conferentie over een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten wordt keer op keer afgeblokt. Kortom: een ‘boulevard of broken promises’.

Weinig verwonderlijk dus dat de frustraties toenemen en het NPV steeds meer onder druk komt te staan. “Als zij hun deel van de NPV-overeenkomst niet nakomen, waarom zouden wij ons deel (verbod op verwerving van kernwapens) nog moeten nakomen? Sommige landen verwachten dat wij ons aan bepaalde regels houden die ze zelf niet nakomen”, vroegen de niet-kernwapenstaten zich af tijdens de (mislukte) NPV-toetsingsconferentie in mei 2015. “Er is een realiteitskloof, een geloofwaardigheidskloof, een vertrouwenskloof, en een morele kloof”, vatte de Oostenrijkse vertegenwoordiger snedig samen.

Kernwapens maken geen onderscheid tussen burgers en militairen en zijn dus per definitie illegaal onder internationaal recht. De afgelopen decennia werden andere massavernietigingswapens – biologische en chemische wapens – verboden. De grootste massamoordenaar van allemaal, kernwapens, is echter nog altijd ‘legitiem’ en maakt een belangrijk deel uit van de NAVO-veiligheidsdoctrine.

Europese regeringen, inclusief België, bewijzen lippendienst aan het doel van een kernwapenvrije wereld, maar voegen er steevast aan toe dat het nog ‘te vroeg’ is om kernwapens te verbieden. Eerst moeten de kernwapens de wereld uit, dan pas kunnen ze verboden worden. De wereld op zijn kop.

De overgrote meerderheid van de internationale gemeenschap weigert daarentegen de nucleaire status quo te erkennen. 113 landen tekenden de afgelopen maanden de “Humanitaire Belofte”. Ze verbonden zich ertoe onderhandelingen op te starten om “de juridische lacune op te vullen voor het verbieden en vernietigen van kernwapens.” België, dat tien tot twintig Amerikaanse kernwapens huisvest, weigert hier aan mee te doen.

Kernwapens zijn nochtans een reëel veiligheidsgevaar. De afgelopen decennia is er meermaals sprake geweest van het bijna-gebruik (bewust of incidenteel) van kernwapens. Militaire experts waarschuwen daarnaast voor nucleaire cyberhacking (door bijv. terroristen). Het gevaar op een nucleaire ramp met catastrofale humanitaire gevolgen is dus allesbehalve ondenkbaar.

Streven naar een kernwapenvrije wereld is dus een kwestie van een rationele kosten-batenanalyse. Denken dat er nooit iets mis kan gaan, is simpelweg naïef. Het zijn in deze vooral de nucleaire ‘realisten’ die naïeve dromen koesteren.

Er is overigens geen enkele reden die NAVO-lidstaten verhindert te pleiten voor een verbodsverdrag. Sterker nog: alle NAVO-lidstaten hebben het NPV ondertekend, dat expliciet stelt dat elke verdragspartij zal onderhandelen over een nieuw verdrag dat leidt tot volledige nucleaire ontwapening. Dat is een juridische verplichting. De nucleaire NAVO-doctrine daarentegen is slechts een politieke verbintenis.

Eén ding is duidelijk: de nucleaire status quo is niet houdbaar. Aan België de keuze: voegt ons land de daad bij het woord in het streven naar een kernwapenvrije wereld? Of plaatst het zich bij het steeds kleiner wordend clubje van landen dat elke betekenisvolle vooruitgang in nucleaire ontwapening afblokt, de langzame ondergang van het NPV verzekert en de wereld op het pad van een nieuwe nucleaire wapenwedloop zet?

(De auteur is beleidsmedewerker Veiligheid en Ontwapening bij Pax Christi Vlaanderen)