De Europese lessen uit de Griekse tragedie - Karel Lannoo

Hoe zoiets kan gebeuren in een staat, lid van de EU en de euro tart alle verbeelding. Het vertrouwen in de EU en in de gevestigde partijen zal er niet op verbeteren, en enkel een grondige hertekening van het functioneren van de EU instellingen kan dit wijzigen. Zoniet gaan we onderuit.

Het domino-effect van een naderende Griekse exit zal vooral politiek zijn. De manier waarop Tsipras erin slaagde vanuit een ‘underdog’ positie het hele Europese establishment te ondermijnen, zendt schokgolven door alle politieke geledingen. De andere Europese staten blijken machteloos te staan tegenover het pokerspel van één regering in één staat. Waar het monetaire beleid duidelijk door één instelling kan uitgevoerd worden voor een groep landen, blijkt dat lidstaten voor het budgettaire luik zich achter hun soevereiniteit verschansen, en zo het hele systeem ondermijnen. Dit leidde de voorbije dagen tot vele bijeenkomsten van de staatshoofden en regeringsleiders, of van hun ministers van financiën, omdat we blijkbaar niet in staat zijn een efficiënter systeem van besluitvorming te bedenken. Wat de Griekse regering doet gaat tegen het Europese belang, en daartegen moet men kunnen optreden.

Midden in die Griekse crisis, op 22 juni jl., brachten de vijf presidenten van de verschillende Europese instellingen een rapport uit over verdere unie, doch de grote vragen over een meer financiële of politieke unie werden niet of nauwelijks besproken. Vroegere rapporten, onder leiding van voormalig Raadsvoorzitter van Rompuy, waren duidelijk al verder gegaan, zoals het voorstel tot contractuele verplichtingen in het budgettaire beleid in de eurozone, en de noodzaak tot verdere politieke unie, illustreren. Maar met het milderen van de soevereine crisis verminderde ook de noodzaak tot verdere institutionele hervormingen. Het gevolg is dat de ECB gevraagd werd als centrale bank meer functies waar te nemen om de economie te stimuleren, terwijl dit de taak is van de lidstaten, of van andere Europees instellingen in een gezamenlijk economisch beleid.

De instelling in het centrum van de hele Griekse crisis, de eurogroep, bestaat op papier niet of nauwelijks. Zij is enkel een deel van de ministerraad financiën, en poogt het economisch beleid in de Eurozone te coördineren. Hun bijeenkomsten zijn informeel, en veelal is er geen verslag. Er is dan ook geen duidelijk verantwoordingsmechanisme. De eurogroep moet worden geformaliseerd, zodat zoals voor het monetaire beleid, met meerderheid kan worden gestemd. Als een land, zoals vandaag Griekenland, zich niet aan bepaalde afspraken kan houden, kan dit niet gaan ten koste van de rest van de Eurozone. Ook dient een duidelijke verantwoording uitgewerkt te worden naar het Europese en nationale parlementen.

De EU heeft ook nood aan meer eigen budgettaire middelen om de unie samen te houden. De tendens is er vandaag echter één om, met Groot-Brittannië voorop, het EU budget eerder te verlagen dan te verhogen. Vandaag heeft de unie een budget van 1% van het BNP, terwijl dit voor de VS zo’n 22% is.

De tragiek van de Griekse situatie is dat het land de zwaarste inspanningen reeds geleverd had, en er economische groei voorzien was voor dit jaar. De bevolking dacht er bij de verkiezingen in januari echter anders over, en wat toen haalbaar leek, lijkt nu meer en meer op een zandkasteel. Ook zit de overheidsschuld voor het overgrote deel bij internationale instellingen, aan een heel lage rente, wat ze betaalbaar maakt. En daarenboven kan de ECB overheidsschulden opkopen voor een land in herstructurering in het OMT (outright Monetary Transactions) programma. Maar dan moet er eerst overeenstemming zijn met dat land over een saneringsprogramma.

Het ziet er echter naar uit dat bij een Grexit alles zeer chaotisch zal verlopen, onvoorbereid, onvoorspelbaar, en dat het de vooruitzichten voor dat land nog meer zullen verslechteren, zoals de voorbije week al bleek. Het effect zal daarbij niet enkel tot Griekenland beperkt zijn, maar zal het vertrouwen in de hele Eurozone en EU, alsook het geloof in de capaciteit van de Unie als beleidscoördinator aantasten. Waar financiële markten tot nu toe vrij rustig reageerden op de tijdingen van de laatste dagen, is de politieke impact desastreus, zowel voor de EU als beleidsactor en voor het versterken van de instellingen, als voor de politieke stabiliteit in de lidstaten.

(Karel Lannoo is directeur van het Centre for European Policy Studies (CEPS) .)