Hopla, we zijn weer vertrokken - Hendrik Vos

De waarheid is dat niemand nu goed weet hoe het verder moet. In ganzenbordtermen zitten we terug bij start. Maar de sfeer is veranderd, het vertrouwen is zoek en er zijn wonden geslagen. De Griekse regering heeft nu een duidelijk mandaat en staat daardoor sterker. Maar ze heeft de voorbije weken weinig vrienden gemaakt en een akkoord moet altijd door alle kanten tegelijk worden goedgekeurd. It takes two to tango, en als het over de euro gaat zelfs negentien.

Welke kant het ook opgaat, het zijn vreemde uren voor Europa. Wat de Europese Unie goed kan, is compromissen smeden. Maar dat is deze keer nog niet gelukt, en de spanningen zijn zodanig op de spits gedreven dat er voor niemand meer een uitweg is zonder verlies. Verlies van geld, van geloofwaardigheid en van gezicht. Het hangt er alleen nog vanaf hoe die verliezen verdeeld worden.

Waar Europa niet goed in is, dat is in plotse koerswijzigingen. Dat is nochtans wat de Grieken nu en masse vragen. Als we kijken wat voor ellende er over het land is gekomen, is dat begrijpelijk. Maar de landen die de Europese recepten wel volgden, ook al was het slechts een light versie in vergelijking met wat Griekenland kreeg opgedrongen, zullen protesteren. De ministers van Financiën die al vijf jaar volhouden dat alleen besparingen een uitkomst bieden, zullen nu niet snel het omgekeerde zeggen. Regeringen die geld leenden aan Griekenland hebben weinig zin om in hun parlementen te gaan uitleggen dat ze daar de spons over zullen vegen.

Maar waar Europa ook niet goed in is, dat is in avonturen met onduidelijke afloop. De keuze voor het ongewisse kan de sprong in de afgrond zijn. In principe kan Europa alle kredietlijnen toeknijpen en op die manier Griekenland dwingen om de drachme opnieuw in te voeren. Maar dat houdt onbecijferbare risico’s in, zowel voor Griekenland als voor de rest van de eurozone en misschien wel voor de wereldeconomie. Wellicht wordt Griekenland op dat moment ook een ongeleid projectiel, dat de Europese politiek waanzinnig veel schade kan toedienen, vooral op buitenlandspolitiek vlak.

Er waren de voorbije dagen wel wat Europese kopstukken die te pas en te onpas kwamen vertellen dat een Grieks "nee" ook de grexit zou inluiden. Als zij voet bij stuk houden, is het rap voorbij. Maar misschien krabbelen ze terug, uit angst voor de chaos die zou kunnen volgen.

Griekenland kan sinds het referendum alvast één werkloze extra in zijn statistieken schrijven: Yanis Varoufakis. Met het ontslag van de minister van Financiën geeft de Griekse regering het signaal dat ze verder wil onderhandelen en liefst in een klimaat dat al niet van bij aanvang verziekt is door antipathie en persoonlijke afkeer. De andere eurolanden maken zich nu ook klaar voor de gesprekken. De kans is groot dat we, allez hopla, weer vertrokken zijn voor verse onderhandelingen.

Het materiaal om tot een compromis te komen, is er nog altijd. Die contouren zijn zelfs al een hele tijd duidelijk.

• Eén, een vorm van schuldverlichting wordt in het vooruitzicht gesteld omdat ze onvermijdelijk is. Dat is trouwens nog wat anders dan een schuldkwijtschelding over heel de lijn.
• Twee, er wordt een concreet perspectief geboden op investeringen in de Griekse economie omdat dit de enige manier is om op duurzame wijze uit de crisis te raken.
• Drie, de besparingen van de voorbije jaren worden volgehouden omdat een land met te grote schulden en tekorten te veel is overgeleverd aan de grillen van de financiële markten en omdat het belang van begrotingsdiscipline zo diep in het Europese DNA is geraakt dat de andere landen en instellingen dit niet zullen loslaten.
• Maar vier, en cruciaal: bij de verdere besparingen worden de gewone Grieken ontzien omdat zij al offers brachten op een schaal die wij ons in de rest van Europa niet kunnen voorstellen. En omdat er van een kei geen vel meer af te stropen valt.

De voorbije weken zijn de ministers van Financiën van de eurogroep op buitengewoon harde wijze blijven onderhandelen. Hun voorstellen schreven gedetailleerd voor hoe de pensioenen verder omlaag moesten, welke armoedepremies wanneer moesten uitdoven, wat voor onwaarschijnlijke begrotingsoverschotten geboekt moesten worden, hoeveel btw voortaan betaald zou moeten worden op melk en op yoghurt, op medicijnen en op overnachtingen.

Het waren documenten van boekhouders en cijferaars. Ze bevatten nul empathie en waren bovendien gebaseerd op wankele prognoses. Ze gingen uit van dogma’s en obsessies, meer dan van de politieke wil om een oplossing te zoeken die ook zou kunnen werken. En daardoor liep het mis. De Unie heeft over het algemeen een sterk vermogen om in schier uitzichtloze situaties toch een compromis te vinden en zichzelf gaandeweg te corrigeren. Maar deze keer faalde het systeem op het niveau van de ministers van Financiën.

De staatshoofden en regeringsleiders lieten zich de voorbije maanden maar weinig in met het beheer van deze crisis. Ze durfden niet, ze wilden niet, ze konden niet, of – in het geval van president Donald Tusk – ze waren klaarblijkelijk niet geïnteresseerd. Dinsdag komen ze dan toch bijeen. Zij, en enkel zij, kunnen hun ministers van Financiën nog overrulen en alsnog de schade beperken. De voorbije dagen en weken zijn er krachten losgekomen die in alle richtingen kunnen stormen. Uit het overleg van de staatshoofden en regeringsleiders zal blijken hoe alles zich uitkristalliseert.

(Hendrik Vos doceert Europese politiek aan de Universiteit Gent.)