Het pokerspel van China - Lukas De Vos

De intriges spelen zich, zoals ten tijde van de grote koloniale uitbreiding van het Westen, op zee af, nauwelijks te land. De Europese Unie teert op grootspraak (“de grootste markt ter wereld”, “de grootste hulpverlener”), niet op verovering. Daarvoor ontbreekt het de EU aan drie middelen: geld, geweld, arrogantie. De middelen die Europa's veerkracht braken in de Tweede Wereldoorlog.

Terwijl de Volksrepubliek en de VS de enterhaken uitgooien, ligt de EU verdoofd in een opiumkit. Genegeerd door wie er echt toe doet. De cijfers doen duizelen. Als de Atlantische Oceaan vandaag nog de Mare Nostrum is, dan keren de handelsstromen zich vandaag helemaal naar de Stille Oceaan. Brussel windt zich op over de Chinese overname van shoppingcentra in Wijnegem en Sint-Niklaas. Peking hertekent gewoon de kaarten. De vrije zeevaart (het recht daarop is nog vastgelegd door Hugo Grotius) raakt danig in de verdrukking. Het toenemende nationalisme in Oost-Azië en de traditionele rol van de VS als politieman op de Grote Oceaan houden steeds minder rekening met de Mare Liberum.

De directe aanleiding is de Chinese aanspraak om zijn economische macht ook om te zetten in politieke macht. Napoleon had er al voor gewaarschuwd: “La Chine est un géant qui sommeille, ne le réveillez pas ou il fera trembler le monde”. De openingspolitiek van Richard Nixon heeft de fatale trekker overgehaald. Zolang ideologie primeerde, hield China vast aan de belofte van Zhou Enlai uit 1955 om zich nooit te moeien in binnenlandse aangelegenheden. Deng Xiaoping en zijn pragmatisme (“Word rijk”) heeft dat uitgangspunt vakkundig uitgehold. Eerst waren er kleine symptomen. De aanvaringen met de Sovjets aan de Amoerrivier, de Himalayaschermutselingen met India, de kneveling van Tibet, de agitatie in Nepal, het draaide nog om de voorkoloniale grenzen van het Chinese Keizerrijk. Maar Peking heeft zijn blik verruimd en verlegd. De aanslepende wrijvingen met het nationalistische Taiwan over de hereniging van het Rijk, de terugkeer van Hongkong (1997) en Macao (1999) naar China, ze maakten plaats voor grotere ambities.

Eerste, te verwachten confrontatie, gebeurde met erfvijand Japan. Na de oorlog moest Japan alle veroverde gebieden teruggeven. De verklaring van Caïro (1943) en die van Potsdam (1945) bepaalden nominatim de teruggave van de Paracel-, Pescadores- en de Spratly-eilanden aan de toen wettige regering van Chiang Kai-shek. Maar de Diaoyu-rotseilandjes waren niet bij naam vermeld, en Japan bleef (met instemming van de Amerikanen) de soevereiniteit uitoefenen over de onbewoonde vlekken. Japan houdt vol dat het die eilandjes als “terra nullius”, niemandsland, mocht opeisen sinds de Chinees-Japanse oorlog van 1895. China hield zich gedeisd tot na de de normalisering van de betrekkingen met de VS. Alleen tussen wat vissersboten waren er soms wat akkefietjes. Maar in de 21e eeuw veranderde die houding. De rivaliteit met Japan groeide, de oude weerzin van tijdens de oorlogsbezetting gaf een stevig argument om een en ander in een nieuw licht te bekijken. Japan – dat zelf boter op het hoofd heeft, en met Zuid-Korea in de clinch ligt over de al even pietluttige Dokdo (Takesjima)-eilanden – gaf geen krimp. Integendeel, in 2012 kocht de regering drie eilandjes over van de familie die ze in eigendom had. Chinese ultranationalisten zijn al enkele keren opgepakt nadat ze hun vlag hadden geplant op de Diaoyu.

Sindsdien is het van kwaad naar erger gegaan. Terwijl China jaarlijks zijn legerbudget opdreef (vaak met dubbele cijfers), namen ook de eigendomsaanspraken toe. Summum was de uittekening van de nieuwe landkaart. China legde de afbakening vast van zijn zeegrenzen in het zogenaamde negenstreepjes (intussen tienstreepjes) ontwerp. Dat beoogt de “historische wateren” in ere te herstellen, volle 90 % van de Zuid-Chinese Zee. De lijn loopt tot dicht bij het grondgebied van Vietnam, Maleisië, Brunei en de Filipijnen, en palmt meteen heel Taiwan in. Nu mag China volgens het zeerechtverdrag van de VN, dat Peking ook onderschreven heeft, een exclusieve economische zone van 200 mijl vastleggen. Alleen rijst de vraag of dat kan zonder dat ook de soevereiniteit rond eilandjes internationaal erkend is.

De escalatie neemt toe. Want er was al betwisting over de precieze aflijning van de eigen territoriale wateren tussen de zes genoemde staten. Eenzijdig de kaarten hertekenen kan niet. China heeft dat proberen te onderbouwen met de ophoging en kunstmatige uitbreiding van enkele riffen en scheren. Op de belangrijke Spratly's is er duchtig gebaggerd en gebouwd. Op Fiery Cross is volgens het Center for Strategic and International Studies een kunstmatige landingsbaan van zowat 3 kilometer aangelegd, die grote toestellen kan opvangen. Op Mischief polders een permanent verblijf voor vissers en legereenheden. Op Hughes een helikopterplatform en twee kades. Ook op Cuarteron, Gaven en McKennan is gebouwd. De grondoppervlakte is verviervoudigd tot ruim 800 ha. De vrees neemt toe dat er observatiestations komen en luchtafweer om vliegtuigen en schepen te dwingen zich te melden bij de Chinese kustwacht. Dat gebeurde al in 2013 in de Oost-Chinese Zee.

Het drijft de buurlanden in elkaars armen. Japan en de Filipijnen hebben op 12 mei en opnieuw tussen 21 en 27 juni gezamenlijke vloot- en verkenningsoefeningen gehouden. De VS zullen met Manilla hetzelfde doen en gaan hun schepen én oorlogsbodems geregeld door de zeestraten laten varen om China af te schrikken.

Maar ook over land zoekt China uitwegen. Vroeger kocht het zich overal in om de broodnodige ertsen en olie aangeleverd te krijgen, zoals in Tsjaad, Congo, Zuid-Soedan. Vandaag mikt China vooral op infrastructuur en distributie. In Zuid-Amerika investeert Peking op 10 jaar 250 miljard dollar om een spoorlijn tussen Peru en Brazilië aan te leggen. In Europa verwerft het vastgoed en havenfaciliteiten (Piraeus). In Azië wordt gewerkt aan de Nieuwe Zijderoute, niet langer naar Oekraïne (dat sprong af na de Russische inname van de Krim), maar dwars door Pakistan om de Arabische Zee te bereiken.

De haast van China is begrijpelijk. De economie vertraagt onrustwekkend, en de binnenlandse tegenstand neemt gevaarlijke vormen aan. Dat brengt het dubbelplan – economische vrije markt en politieke politiestaat – in het gedrang. De groei is onder de 7% gezakt, de uitvoer viel in maart terug met 15%, de invoer met 12%. De openbare schuldenberg is opgelopen tot 250% van het bbp.

Bij het klassieke verzet van de Oeigoeren, Tibetanen en liberalen heeft zich de onrust in Hongkong gevoegd. De Wetgevende Raad (Legco) heeft Peking zijn gezicht doen verliezen. De Legco heeft het plan om de beloofde vrije verkiezing van de Chief Executive in 2017 te beperken tot enkele “betrouwbare” kandidaten weggestemd. In de Volksrepubliek zelf zijn ngo's en mensenrechtenorganisaties en kerken strakker gemuilkorfd.

Niet dat sterke man Xi Jinping zal inbinden, maar hij heeft met zijn anticorruptiecampagne ook al de hogere kaders geschoffeerd. In een proces achter gesloten deuren is het voormalige hoofd van de inlichtingendienst en lid van het Politburo Zhou Yongkang tot levenslang veroordeeld. Zijn secondant Ma Jian zal volgen. Vorig jaar alleen al kregen 232.000 partijleden straffen opgelegd, 12.000 kwamen voor de rechter. Xi kiest voor de vlucht vooruit. Maar bij elk kansspel wordt het risico op kortsluiting prangender. Vraag is alleen: in eigen land? Of, zoals Jonathan Holslag volhoudt, in open conflict met de buren?

(Lukas De Vos is oud-redacteur bij VRT-Nieuws.)