De illusie van verandering - Bruno Tobback

Een jaar later is het bilan nogal gemengd. En als dat zou klinken alsof het gedeeltelijk goed is, dat is niet wat ik bedoel. Er is inderdaad een koerswijziging ingezet in de stijl van besturen en in de waarden die daarbij centraal staan. Sociale bescherming, stimuleren, investeren en vertrouwen hebben plaats gemaakt voor disciplineren, beteugelen, sanctioneren en wantrouwen.

En die shift in waarden is wel degelijk ook te zien in een waslijst van kleine veranderingen en symbolische maatregelen. Van soldaten op straat (of minstens op sommige straten) tot schoolverlaters die geen uitkering krijgen als ze geen diploma behaald hebben. 55-plussers die tegen beter weten in moeten gaan solliciteren om hun uitkering niet te verliezen en gratis buspasjes voor senioren die worden ingetrokken. Ze is ook te voelen in de portemonnee van de meeste gezinnen. In de vorm van hogere prijzen voor (ondermeer) elektriciteit, water, onderwijs, vervoer, kinderopvang en rusthuizen.

Maar naar de groots aangekondigde structurele veranderingen is het speuren met een vergrootglas. Het lijkt er in tegendeel heel erg op dat deze regeringen vooral bezig zijn met het status-quo te versterken. De krampachtige en pijnlijk amateuristische kronkels om de bestaande nucleaire centrales tegen alle gezond verstand in toch open te houden, getuigen in ieder geval eerder van de conservatieve drang om desnoods tegen alle redelijke argumenten in de gevestigde orde te beschermen, dan van veranderingsdrift. Zelfs als er in de huidige structuren aan alle kanten barsten zitten is de rechtse coalitie er niet toe te porren om een echte transitie naar andere manieren van energievoorziening te overwegen. Hoezo verandering?

De Vlaamse regering toont haar geloof in de vooruitgang door aan te kondigen dat er op de luchthaven van Zaventem een zelfrijdende bus komt. Maar een vernieuwend project als Ringland krijgt bijzonder weinig gehoor. En ondertussen verdwijnen op het Vlaamse platteland alle belbuslijnen waardoor een massa Vlamingen (5.000 per dag volgens recente cijfers) gestrand staan aan de kant van de weg, zonder valabel alternatief. Hoezo structurele maatregelen?

De met veel bombarie aangekondigde ‘pensioenhervorming’ beperkt zich tot het optrekken van de officiële pensioenleeftijd tot 67 jaar, schuift voor het overige een paar andere leeftijdsgrenzen met een paar jaar mee op en laat al de rest zoals het is. Van een aanvullend pensioen voor contractueel overheidspersoneel, een grondige harmonisatie van de verschillende pensioenstelsels of een omschakeling naar een systeem dat niet de leeftijd maar de loopbaanduur als voornaamste criterium hanteert is nergens nog sprake. De bestaande inefficiënties en onrechtvaardigheden worden eerder versterkt dan aangepakt. Door de afschaffing van de pensioenbonus zal werken tot 67 zelfs minder pensioen opbrengen dan vandaag het geval is. Hoezo verandering?

En ondanks het feit dat de federale regering te pas en te onpas verwijst naar het rapport van de expertengroep voor de pensioenen, blijft het over de alternatieve financiering van de sociale zekerheid via een vermogenswinstbijdrage –nochtans uitdrukkelijk naar voor geschoven in datzelfde rapport- oorverdovend stil. Nochtans is een grondige herziening van de manier waarop onze welvaartstaat wordt gefinancierd misschien wel de grootste uitdaging voor de toekomst. In de huidige economie wordt de kloof tussen zeer productieve en goed betaalde jobs aan de ene kant en (veel) minder productieve en minder betaalde jobs aan de andere kant steeds groter.

Als we er niet in slagen om vooral aan de minder productieve sectoren een verregaande verlaging van de arbeidskosten te bieden dan snijden we voor een steeds groeiende groep werkzoekenden de weg naar de arbeidsmarkt definitief af. En als we die arbeidskostverlaging niet financieren via een veel grotere bijdrage van vermogenswinsten (die op dit moment allesbehalve onder druk staan) dan is de mogelijkheid om pensioenen of uitkeringen op een menswaardig niveau te houden of te brengen onbestaande. Het toekomstperspectief voor een grote groep jongeren is dan een samenleving waarin zij kunnen kiezen tussen een uitkering waarvan ze niet kunnen leven of een job met een loon waarmee ze niet rondkomen. Change you can believe in? Of onwil om de echt grote werven aan te pakken?

Finaal lijkt het er toch op dat achter alle retorische meningsverschillen en publiek gekibbel van dit kabinet een veel grotere homogeniteit schuilgaat dan men wil laten geloven. Om de Europese begrotingsdoelstellingen te halen zijn de coalitiepartners bereid om maatregelen te nemen die de gezinnen in dit land meer laten betalen in ruil voor minder dienstverlening.

Structurele veranderingen die ook anderen raken -meerwaardenbelasting op aandelen of aanpassingen aan het systeem van de vennootschapsbelasting bijvoorbeeld- zijn taboe. Alleen dat soort ingrepen is nochtans van aard om de uitdagingen voor de toekomst echt aan te pakken. Als het debat erover taboe blijft zoals het dat nu is binnen deze ‘homogeen rechtse coalitie’ dan zal de slotsom binnen vier jaar zijn dat de bevolking in dit land meer betaald heeft om minder te krijgen en dat er op verbetering voor de lange termijn niet veel perspectief is. Bij gebrek aan moed om de dingen écht anders aan te pakken.