De kracht van de leugen - Marc Hooghe

Voormalig middenstandsbaas Kris Peeters als gezicht van een ‘links’ en sociaal overheidsbeleid? Zo gek had niemand het een jaar geleden durven voorspellen. Het toont in elk geval aan dat de politieke krachtverhoudingen een flink eind zijn opgeschoven door de verkiezingen van 25 mei 2014. Voor alle duidelijkheid: dan gaat het wel degelijk over het regeringsbeleid. Het buitenspel zetten van de Parti Socialiste, en de verzwakking van het ACW, hebben inderdaad gezorgd voor een kleine staatshervorming, zoals destijds werd voorspeld. Voor wat de kiezers betreft, is er helemaal geen verschuiving naar rechts, zoals overduidelijk blijkt uit het PartiRep-verkiezingsonderzoek dat maandag wordt voorgesteld. Over cruciale zaken als sociale zekerheid, belastingen en pensioenen denkt de gemiddelde Belgische kiezers nog net hetzelfde als vijf of tien jaar geleden.

De cruciale vraag is echter hoe geloofwaardig dat imago van Peeters is. Voor wat het sociaal overleg betreft, heeft hij inderdaad de meubelen uit de brand kunnen redden. Onder het motto ‘de kracht van verandering’ wou vooral N-VA komaf maken met het traditionele onderonsje van de sociale partners. Af en toe wordt dat pleidooi nog eens kracht bijgezet door de vakbonden te verwijten dat zij de werkloosheidsuitkeringen betalen, wat eigenlijk een overheidstaak zou moeten zijn. Meestal laat men daarbij wel de vraag in het midden welke overheidsdienst dan precies die taak zou moeten vervullen, maar dat is uiteraard een detail. Als het sociaal overleg nog een rol speelt, dan is dat in niet geringe mate aan Kris Peeters te danken. Als voormalig middenstandsvoorzitter weet hij immers maar al te goed dat het overleg met de vakbonden cruciaal is om voor stabiliteit en goede afspraken te zorgen. Vakbonden en werkgevers zijn nu eenmaal elkaars beste gijzelaar en een pleidooi voor het ‘primaat van de politiek’ zal daar weinig aan veranderen.

De regering-Michel kreeg haar vuurdoop bij de massale stakingen van afgelopen najaar, en het moet gezegd worden dat ze die beproeving relatief goed heeft doorstaan. Een aantal scherpe kantjes werden afgevijld, de staking bloedde uiteindelijk dood door de kerstvakantie, en ten slotte werd ook het monster van de ‘tax shift’ weer van stal gehaald. De bedoeling was duidelijk: als er dan toch bespaard moet worden, dan moet dat ook op een rechtvaardige manier gebeuren, en zal iedereen een inspanning moeten doen. Die strategie heeft gewerkt, en de vakbonden hadden het in januari bijzonder moeilijk om opnieuw te mobiliseren. De regering had dus het pleit gewonnen.

We zijn nu een half jaar verder, en er is eigenlijk niet veel meer van de tax shift vernomen. Was het dan toch alleen maar een truc om het vakbondsprotest te ondermijnen, en zijn de vakbonden gewoon in de val gelopen? Bij elke nieuwe uitspraak van regeringsverantwoordelijken valt op dat de deadline telkens naar achteren wordt verschoven, zodat niemand nu nog weet wanneer het dossier echt zal worden behandeld.

Bovendien zien we dat er opnieuw eigenaardige politieke spelletjes worden gespeeld. Officieel zijn alle regeringspartijen gewonnen voor een tax shift. Mooi, het klinkt allemaal goed, en iedereen is het er over eens dat de inkomsten uit arbeid in ons land te zwaar worden belast. Tot zover lijkt alles in orde. Maar de afgelopen weken is het roer weer omgegooid en vooral VLD-voorzitter Rutten legt er de nadruk dat er geen nieuwe belastingen mogen komen. Ook N-VA-voorzitter De Wever stelde nog eens nadrukkelijk dat de gebruikers van een bedrijfswagen zeker niet verontrust mogen worden. Ook dat klinkt allemaal heel sympathiek, en iedereen die profiteert van een dergelijke regeling zal wel opgelucht zijn.

Alleen moeten we daarin ook eerlijk zijn. Wie zegt dat er geen nieuwe, of hogere belastingen mogen komen, maakt onvermijdelijk ook een kruis over de tax shift. Als de overheid minder inkomsten haalt uit arbeid, dan zal dat geld onvermijdelijk ergens anders vandaan moeten komen. Die verschuiving gebeurt het best op een intelligente manier. De fiscale druk op arbeid is nu zo hoog dat arbeid de facto ontmoedigd wordt. Andere activiteiten, zoals rentenieren, milieubelastend verkeer, of verhuren van woningen worden daarentegen nauwelijks belast en worden daardoor gestimuleerd. Economisch en ecologisch is dat geen goede zaak.
Er zit dus een tegenstrijdigheid tussen, aan de ene kant het lippendienst bewijzen aan het principe van de tax shift, en anderzijds het zich verzetten tegen elke vorm van belastingverschuiving. Die spreidstand gaat er, vreemd genoeg, bijzonder gemakkelijk in bij de publieke opinie. Een mooi voorbeeld hiervan is het kadastraal inkomen. Als u uw inkomen haalt uit arbeid, dan betaalt u belastingen op hetgeen u in 2015 hebt verdiend. Als u uw inkomen haalt uit het verhuren van woningen, dan betaalt u belastingen op wat u in 1975 zou hebben verdiend. Maar tegelijk is het natuurlijk zo dat driekwart van de Belgen een eigen woning heeft, en dus geconfronteerd wordt met dat ‘kadastraal inkomen’, waarvan niemand echt goed begrijpt waar het nu juist op slaat. Louter en alleen al de suggestie dat het kadastraal inkomen eindelijk eens zou mogen worden aangepast, doet bij driekwart van de kiezers dus al een alarmlichtje afgaan. Omdat dit misverstand zorgvuldig in stand wordt gehouden, ontsnapt de kleine groep die woningen verhuurt aan een meer rechtvaardig belastingsysteem. Zo eenvoudig kan het zijn om de publieke opinie te manipuleren.

Het sociaal protest van eind vorig jaar werd bezworen door een vage belofte van een meer rechtvaardige fiscaliteit. Het lijkt er meer en meer op dat die belofte niet veel meer was dan een zoethoudertje. Op korte termijn was dat een zeer effectieve strategie. Maar de regering-Michel heeft nog vier jaar voor de boeg. Op een systematische manier een loopje nemen met de waarheid is nooit een goede manier om vertrouwen op te bouwen.

(Marc Hooghe is hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven)