Midden-Oosten: Kan Europa wat Obama niet kon?- Nicky Aerts

Dat bleek al meteen bij haar eerste buitenlandbezoek dat richting Israël en Palestina ging en dat blijkt nu - zes maanden later - opnieuw. Mogherini gaat vandaag langs bij Israëlisch president Reuven Rivlin, bij Israelisch premier Benyamin Netanyahu en bij oppositieleider Isaac Herzog. Gisteren al was ze te gast bij Palestijns premier Hamdallah en Palestijns president Mahmoud Abbas. Ze had ook een gesprek met de Palestijnse onderhandelaar Saeb Erekat.

Dat alles met als doel het pad te effenen voor vernieuwde vredesgesprekken tussen de beide partijen met daarin een belangrijke rol voor Europa.

Niet zo heel lang geleden had de Amerikaanse president Barack Obama zich datzelfde doel gesteld. Een Speciaal Gezant en de minister van Buitenlandse Zaken werden het veld in gestuurd, maar kwamen met lege handen terug. De Israëli’s en de Palestijnen zijn het tot vandaag (ongeveer een jaar na de feiten) nog niet eens over wie de stop uit de onderhandelingen getrokken heeft. Feit is dat de vredesgesprekken mislukt zijn en dat er een vijf weken aanslepende, vernietigende oorlog op gevolgd is.

Wat is er in tussentijd veranderd? Welke troeven heeft Europa die Amerika een jaar geleden niet had? Is Mogherini een lefgozer of profiteert ze van het feit dat het tij in Europa aan het keren is?

Dat is alleszins hoe Ashraf Khatib, een van de vertegenwoordigers van het PLO-onderhandelingsteam, het ziet: “ Ik ben ervan overtuigd dat Europa de illegaliteit waarbinnen Israël zich beweegt, niet langer ondersteunt. Er zijn meer en meer lidstaten die individueel stappen ondernemen. Zo is er Frankrijk dat er onlangs voor gezorgd heeft dat een van zijn grote bedrijven zich teruggetrokken heeft uit een megaproject in Israël. Europa is zich bewust aan het worden van wat er hier speelt.”

Over die bewustwording van Europa heeft ook Shadi Othman het. Othman is de pr-man van de European External Action Service, de Europese diplomatie, zo je wil. “Heel wat Europese lidstaten vrezen dat de tweestatenoplossing langzaam maar zeker van het toneel aan het verdwijnen is. Zeker met de nieuwe regering-Netanyahu. Dat is een rechtse, nationalistische regering geworden die niet zal terugschrikken voor het bouwen van nog meer nederzettingen. En Netanyahu kan niets doen, want het is bovendien een regering die met een nipte meerderheid moet regeren. De premier heeft trouwens op de verkiezingsdag zelf duidelijk gemaakt waar hij staat en dat is niet aan de kant van de Palestijnen. Europa is niet blind en heeft veel te lang veel te veel geïnvesteerd om nu los te laten,” aldus Othman.

Beide heren slaan in hun commentaar meteen ook de nagel op de kop als ze het hebben over ‘individuele lidstaten’. Wil Europa iets veranderen aan de situatie, dan moeten alle achtentwintig lidstaten met één stem spreken. Dat is volgens Oded Eran, oud-ambassadeur voor Israël in Jordanië, bij de NAVO en de EU en tevens onderhandelaar bij de Camp David-akkoorden in 2000, het grote probleem waar Europa mee kampt.

Maar Federica Mogherini komt op dit moment gewoon luisteren, kijken wat de problemen zijn en hoe daar een oplossing voor gevonden kan worden. Want laten we niet vergeten dat Europa de grootste afzetmarkt is voor Israël en de grootste donor van Palestina.

Federica Mogherini is geen lefgozer, maar ze staat misschien wel sterker dan de Amerikanen vorig jaar. Als Israël niet bereid is om te praten over de nederzettingenpolitiek (waar Mogherini en haar Speciaal Gezant Fernando Gentilini Israël in eerste instantie op zullen aanspreken), dan kan Europa Israël de rug toekeren en dat kan allerlei nare gevolgen hebben, want ook Israël krijgt veel Europese fondsen en wordt tot nu toe met graagte opgenomen in allerlei Europese clubs, waar het niet meteen thuishoort. Europa is belangrijk voor de Israëlische export en voor het Israëlische imago. Tenminste, dat is min of meer hoe de Palestijnen het zien. Zij lijken al hun hoop op Europa gezet te hebben.

“De maatregelen die Europa van plan is te nemen zullen zich, zoals gezegd, in eerste instantie richten tegen de nederzettingen”, zegt Shadi Othman. “Producten uit de nederzettingen zullen als dusdanig gelabeld worden." Alleen is nog niet duidelijk wie dat dan moet doen, de leverancier of de handelaar. En gewelddadige kolonisten zal de dubbele nationaliteit ontzegd kunnen worden.”

De keuze van de frasering “in eerste instantie” doet vermoeden dat Europe in verschillende etappes te werk zal willen gaan. Iets wat oud-ambassadeur Oded Eran lijkt te bevestigen: “Europa is niet op zoek naar een specifieke rol in nieuwe vredesgesprekken, maar heeft er alle baat bij zijn invloed uit te oefenen om te bewerkstelligen wat er bewerkstelligd kan worden.” Lees: geen allesomvattend vredesakkoord, maar partiële akkoorden, praktische ingrepen, die uiteindelijk moeten leiden naar een leefbare, democratische Palestijnse staat. Mogherini ziet daarbij ook opnieuw een rol weggelegd voor het Kwartet (EU, VS, Rusland en de VN).

Het is nu of nooit. Hoe vaak we dat al niet gehoord hebben in verband met het vredesproces in het Midden-Oosten. John Kerry sprak liever over een “window of opportunity”, Shadi Othman noemt het “the final call”, maar er spreekt al jaren urgentie uit het conflict en er is almaar minder hoop op een oplossing. Daarom moet Europa zijn verantwoordelijkheid opnemen en het roer in handen nemen, vindt Ashraf Khatib, en ook Shadi Othman meent dat Mogherini op haar strepen moet staan en duidelijk moet maken dat het dit keer menens is. “De tijd speelt niet in ons voordeel”, voegt Othman er nog aan toe.

Afstappen van het globale vredesakkoord lijkt dan een logische redenering. Het herhaaldelijk mislukken van de voorbije gespreksrondes legitimeert de noodzaak van die aanpak.

De Palestijnen zitten niet te wachten op zo’n partiële benadering van het conflict, maar het gesprek zal ook aan Israëlische kant niet echt op steun kunnen rekenen, vreest Oded Eran. “Premier Netanyahu zal de leden van zijn nieuwe rechtse regering er niet van kunnen weerhouden nederzettingen te blijven bouwen en uit te breiden. Daarom zou Israël het op de een of andere manier eens moeten kunnen worden over het feit dat bouwen op bepaalde plaatsen in Jeruzalem aanvaardbaar is. Daar waar de Palestijnen er toch geen belang bij zouden hebben om er zelf te bouwen. Op andere plaatsen mogen ze dan weer helemaal niet bouwen. Zoiets zou er nog ingaan bij de nieuwe regering”, vermoedt Oded Eran. “Zolang het de democratie maar niet schaadt.”

Premier Netanyahu heeft gisteravond alvast blijk gegeven van goodwill ten opzichte van het Europese bezoek. Op een in der haast samengeroepen persconferentie zei hij nadrukkelijk voorstander te zijn van vrede en een tweestatenoplossing verpakt in een grote, regionale deal. Een idee waar ook Mogherini voor te vinden is, onder andere door het opnieuw aanwakkeren van het Arab Peace Initiative.

Israël kijkt voor belangrijke beslissingen eerst en vooral richting de Verenigde Staten, ziet hen nog altijd als “the first amongst equals”, pas dan komt Europa. Daar zou volgens oud-ambassadeur Eran nu verandering in kunnen komen. Als - en alleen als - Europa er bij beide partijen een stappenplan naar duurzame vrede kan doorduwen.
Federica Mogherini wacht geen gemakkelijke taak, maar de bal lijkt eindelijk tot in Europese kamp te zijn gerold. De aftrap kan gegeven worden!

(Nicky Aerts is VRT-correspondent in Jeruzalem.)