De Europese Unie en de Schotse boemerang - Lukas De Vos

En veel erger: Spanje, dat met zijn zeer rechtse regering de mogelijke afscheuring van Catalonië des duivels achtte. De centralistische regering van eerste minister Rajoy (PPP) zwoer bij alle heiligen dat zij nooit een onafhankelijke staat Schotland zou erkennen. Spanje heeft ook nog altijd Kosovo niet erkend als onafhankelijke Balkanstaat. Ook het IMF, de werkgeversorganisaties, rechtse regeringen als die van Hongarije, de grote Britse nationale partijen (Tories, Labour, LibDem), de Orde van Oranje, de Europese Centrale Bank en tutti quanti waarschuwden voor de chaos als Schotland zijn eigen weg wou gaan.

De campagne in Schotland was een tweestrijd tussen onafhankelijkheidsgezinde partijen van de meerderheid (de Schotse Nationalistische Partij van first minister Alex Salmond, de Groenen, en onafhankelijke linksen) tegen het establishment, aangevoerd door de Better Together campagne op het terrein. Die werd geleid door voormalig Chancelor of the Exchequer (minister van financiën) onder Gordon Brown, de socialist Alistair Darling. De onafhankelijkheidsgezinden beten uiteindelijk in het stof (45 % tegen 55% nee-stemmen). Het blijkt vandaag een pijnlijke Pyrrusoverwinning voor de centralisten: de klassieke partijen en de Europese Unie.

Een meesterzet van de lepe Salmond was om onmiddellijk de baan te ruimen, Nicola Sturgeon aan het hoofd te stellen van de SNP, en in stilte de parlementsverkiezingen van vorige week voor te bereiden. Die draaiden niet om een nieuw referendum. Dat was “voor een hele generatie van de baan”, had Salmond gezegd. Maar in een hilarisch gesprek met Jeremy Paxton op Channel Four kreeg Salmond iedereen weer op zijn hand. Hij ontweek glad alle vragen naar nieuwe onafhankelijkheidswensen, zelfs toen Paxman hem vroeg of samenwerking met de zegevierende conservatieven van David Cameron niet zinvol zou zijn, mocht Schotland “volledige fiscale zelfstandigheid” aangeboden krijgen. Salmonds laconieke antwoord: “Dat biedt hij niet aan”, kreeg iedereen in de studio plat.

Onderhuids zag je natuurlijk de ironie in de besmuikte glimlach van Salmond, die in één klap veruit de meest onderlegde oppositieleider wordt in Westminster. Salmond leidt voortaan een groep van 56 SNP-ers (+ 50 zetels !), na een nooit geziene ommezwaai bij het kiespubliek: de SNP ziet zijn aanhang ruimschoots verdubbelen, van 20 % naar 50 %, en sleept 56 van de 59 parlementszetels in de wacht. Van een walk-over gesproken. Nicola Sturgeon zag op de viering van V-Day in Londen kort Cameron. Zij was weinig onder de indruk van Camerons belofte dat hij “de devolutie zoals vroeger beloofd onverkort zou uitvoeren”, en Schotland “meer fiscale autonomie” zou toekennen. “Daar gaat het niet om”, zei ze. “De uitslag bewijst dat de Schotten willen dat naar hùn stem ook geluisterd wordt in Westminster. Wat niet het geval is”.

Dat die uitslag op gemor onthaald werd, valt te begrijpen. De euforie van de beurs na de absolute meerderheid van de Tories, de FTSE die prompt door de 7.000 puntengrens brak, het pond dat zijn sterkste waarde bereikte in zes jaar, ze dreigen van korte duur te zijn als er niet snel een modus vivendi wordt gevonden met Schotland. De oude klacht dat Schotland meer steun krijgt voor zijn sociale zekerheid en voor zijn onderwijs werd al opnieuw bovengehaald.

Maar Cameron heeft zichzelf vastgezet. Hij beloofde een referendum over de mogelijke uittrede uit de Unie voor eind 2017. De EU is er veel aan gelegen het VK aan boord te houden. Getuigen de warme gelukwens van Europees president Tusk, Commissievoorzitter Juncker, en anderen. Een uitstap, een Brexit, heeft twee nare gevolgen: een financiële kater, en een onprettige versterking van het nu al verstikkende Duitse overwicht in de Unie.

Het valt te verwachten dat heel wat internationale concerns eieren voor hun geld zullen kiezen, en de grotere Europese markt verkiezen boven de beperkte Britse. Dat kan ook nefast uitvallen voor de City, nu nog goed voor ruim 10 % van het Britse BBP. Van lieverlede zal Frankfort nog in kracht toenemen. Bij een totale uitstap (zonder een onderhandeld vrijhandelsakkoord met de EU), zo heeft de Information und Forschung (IFO) afdeling van het Leibniz Institut in Munchen berekend, moet Londen rekenen op een verlies van 3% op zijn BBP.

Dat is dan zonder de afscheuring van Schotland gerekend, dat zich Europeser en socialer opstelt dan ooit tevoren. Komt die breuk er, dan vallen ook de inkomsten uit de noordelijke oliebronnen weg, en Edinburg wil bovendien de basis voor kernonderzeeërs in Faslane laten sluiten. Dat kan politieke problemen opleveren, én met de Amerikaanse bondgenoot, én met de NAVO.

Voorlopig zit de SNP in een zetel. Gelijk wat er gebeurt, het is altijd prijs. Ofwel moet Cameron nieuwe toegevingen doen, en zelfs ingaan op de suggestie van Boris Johnson, de burgemeester van Londen en pas verkozen MP, om naar volledig federalisme over te stappen. Ofwel komt het tot een open tegenstelling als het referendum van 2017 zich uitspreekt voor “splendid isolation”. Dan voelt Schotland zich helemaal vrij om een nieuwe volksraadpleging te houden over de voortzetting van zijn Europees lidmaatschap als soevereine staat. De nukkige afwijzing van die laatste mogelijkheid vorig jaar door de EU kan de Unie best zuur opbreken. Een Verdragswijziging ligt immers voor de hand. Maar niet iedereen is daar scheutig op.

(Lukas De Vos is oud-redacteur bij VRT Nieuws, gespecialiseerd in Europese kwesties.)